Gajdy, dawniej Goyden, wieś w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie iławskim, w gminie Zalewo. Wieś wzmiankowana w dokumentach z roku 1383 jako wieś pruska na 20 włókach. Pierwotnie występowała pod nazwą Gogyn, Gaiden, która najprawdopodobniej wywodzi się z języka Prusów, gdzie gaydis znaczy pszenica. 

W roku 1782 we wsi odnotowano 20 domów (dymów), natomiast w 1858 w 30 gospodarstwach domowych było 306 mieszkańców. W latach 1937–1939 wieś liczyła 234 mieszkańców. W latach 1945–1946 miejscowość Gajdy nosiła nazwę Gogowo. 

. . . „Mała wioska Gajdy (obecnie ok. 140 mieszkańców) przez podróżujących pomiędzy Zalewem a Przezmarkiem – mijana jest prawie niezauważalnie. Nie ma tu zabytków, ani też jeziora, choć tak licznie występują w najbliższych okolicach. Na próżno szukać informacji o wsi w internecie. Wzmianki na temat jej dziejów można znaleźć jedynie w monografiach regionalnych.

Jest jednak faktem, że Gajdy zapisały się na trwale w dziejach protestantyzmu światowego ostatnich 150 lat. Główną zasługę w tej mierze należy przypisać dwóm braciom Stangnowskim, mieszkającym tutaj w drugiej połowie XIX w. Młodszy, Rudolf, miał duże zasługi w krzewieniu i rozwoju baptyzmu w Prusach, zaś starszy, Juliusz, uważany przez swojego brata oraz jego współwyznawców za odszczepieńca, poczytywał się za starotestamentowego proroka Eliasza i zapowiadał koniec świata na 1896 r. On też, aktywnie propagując swoje idee, spowodował rozłam wśród baptystów niemieckich i wyodrębnienie się nowej grupy protestanckich wyznawców Chrystusa, do której współcześnie przynależą, między innymi polscy Adwentyści Dnia Siódmego.

Rudolf Stangnowski urodził się 1 marca 1810 r. w Gorzowie Wielkopolskim. Był najmłodszym z trzech synów majstra stolarskiego i rolnika (bracia mieli jeszcze siostrę Huldę). Początkowo kształcił się na kupca, by w końcu po zaliczeniu seminarium nauczycielskiego zostać nauczycielem. Przez 28 lat pracował w wiejskiej szkółce w Bądkach koło Zalewa. Tu też zainteresował się nurtem chrześcijaństwa, który na kontynent przeszczepił z Anglii dynamiczny kupiec z Hamburga, Johann G. Oncken. Baptyzm, bo o nim mowa, jest nurtem protestantyzmu, akcentującym indywidualizm w relacji z Bogiem i nadrzędną rolę Pisma Świętego. Baptyści udzielają chrztu wyłącznie tym, którzy świadomie wyrażają żal za grzechy i wyznają wiarę w Chrystusa. Według nich zbawienie nie jest osiągane na podstawie uczynków, lecz jedynie łaską Boga i przez osobistą wiarę w zbawcze dzieło odkupienia z grzechu poprzez ofiarę Jezusa Chrystusa. Baptyści akcentują autonomię poszczególnych zborów, są też zwolennikami rozdziału kościoła i państwa.

Stangnowski szybko zdobył zaufanie mieszkańców Gajd. Przyczyniło się do tego również jego osobiste zaangażowanie w walkę z epidemią cholery, która po raz trzeci w tym stuleciu zaczęła zbierać obfite żniwo w Prusach Wschodnich. Sprawował także duchową opiekę w tym strasznym czasie nad mieszkańcami wsi. Zaraza szalejąca jesienią 1855 r. tylko w Zalewie uśmierciła 28 osób. W relacji samego Stangnowskiego czytamy: „Nikt nie chciał odwiedzać chorych na cholerę, ani też nikt nie chciał się nimi opiekować. Nieprzyjazny wcześniej Urząd Kameralny polecił mi zasiąść w Komisji Sanitarnej. Pozostali członkowie Komisji bali się infekcji, tak że ja sam, słaby fizycznie i duchowo, musiałem zajmować się wszystkim. Tygodniami uczęszczałem w towarzystwie lekarza do chorych oraz umierających i troszczyłem się o lekarstwa dla nich. Codziennie też udawałem się do Urzędu Królewskiego w Zalewie, by raportować o stanie epidemii i liczbie zmarłych. Dziwnym trafem nikt z naszej wspólnoty nie zachorował”.

W wyniku jego pracy misyjnej, w miejscu nowego zamieszkania, to jest w Gajdach, stosunkowo szybko ukonstytuowała się gmina baptystów. Nastąpiło to 7 października 1855 r. Zebranie założycielskie odbyło się w domu Munthera w Surbajnach. Stangnowski został przełożonym gminy gajdzkiej, a diakonami Tilsner i Rossin z Gajd oraz Eissing z Majdan Wielkich k. Miłomłyna. Nowo powstała stacja misyjna miała na początku duże wsparcie baptystów ze zboru w Elblągu. Poza działalnością duszpasterską Stangnowski piastował jeszcze stanowisko wójta i był ławnikiem sądowym w Zalewie” . . .

Kazimierz Skrodzki