Tematy : geneza budowy / schemat pochylni / zasada działania / przełamywanie statków / foto przedwojenne / film Oberländische Kanal / szlak kanału / nazewnictwo / drogi wodne
Kanał Elbląski, pochylnia Buczyniec.
Bukowy las, zatoka Widłągi.
Żaglówki w porcie, OW Jażdżówki.
Śladami przeszłości, wieś Sampława.
<
>
Kanał Elbląski, Oberlandzki
Już od XV wieku rodzi się koncepcja budowy szlaków komunikacyjnych, pozwalających na szybki i tani transport towarów przez ten tak trudny teren. W naturalny sposób wykorzystywano do tego wody okolicznych jezior oraz rzek; Pasłęki, Drwęcy, Wisły i Nogatu. Niestety niekorzystny układ dróg wodnych, powodował ogromne wydłużenie tras żeglugowych. Pod koniec XVII wieku, gdy zaczynają się tu rozwijać manufaktury, rozwiązanie problemu transportu staję się zadaniem pierwszorzędnym. Dopiero w 1825 roku, pod naciskiem właścicieli ziemskich, Pruski Parlament Krajowy uchwalił decyzję o budowie kanału w Oberlandzie.
Budowa kanału rusza więc, ale aż do 1836 roku nie udaje się zrobić nic poza wskazywaniem kolejnych trudności. Pracami kieruje młody wizjoner, inżynier Georg Jakob Steenke ***, który zaproponował najkrótszą drogą z jeziora Drwęckiego do portu w Elblągu. Miał on już zresztą doświadczenie w tego typu przedsięwzięciach, bowiem w wieku 32 lat wybudował Kanał Sekenburski (dzisiaj Primorskij Kanał) w dolnym dorzeczu Niemna, łączący rzekę Gilgę z Pregołą). Najkrótsza trasa nie rozwiązała jednak największego problemu technicznego... czyli 100 metrowej różnicy poziomów, którą kanał powinien pokonywać! Kolejne lata mijają nad próbami rozwiązania problemu różnicy poziomów. Steenke wiele podróżuje. W Bawarii, Belgii i przede wszystkim w Holandii, później w Stanach Zjednoczonych ( kanał Morris ) studiuje zagadnienia konstrukcji hydrotechnicznych. Tam też zetknął się po raz pierwszy z techniką przewozu łodzi przez poldery na kołowych wózkach. Szczegółowo poznaje konstrukcje śluz i koncepcję stopni wodnych. Pod koniec 1844 roku, po powrocie do kraju, rozpoczęto wreszcie roboty ziemne.
*** Najpoważniejsza nieścisłość pojawiająca się w różnych opracowaniach to narodowość projektanta i budowniczego Kanału. Nie był on Holendrem lecz Niemcem. Narodowość niemiecka była jednak dla Tadeusza Jelskiego, I sekretarza KW PZPR w Olsztynie, niepoprawna politycznie. Granice absurdu w zatajaniu prawdy posunięto tak daleko, że w 1986 r. gdy postawiono w Buczyńcu ( najwyżej położona pochylnia ) obelisk budowniczego, umieszczono na nim obok napisów polskich również holenderskie.
Pierwotnie jeziora Pojezierza Iławskiego miały różne poziomy lustra wody. Dla potrzeb budowy kanału należało zrównać poziomy jezior włączanych w system drogi wodnej. Za optymalny przyjęto poziom wód Jezioraka ( 99 m n.p.m. ). Obniżono więc poziomy jezior :
- Piniewo i Sambród o 5 mb
- Ruda Woda o 1,7 mb
- Ilińsk o 1,5 mb
Nadmiar wody spuszcza się rzeką Liwą i Drwecą. Ponieważ podwyższenie poziomu jez. Drwęckiego o 4 mb. było niemożliwe skanalizowano więc Liwę na całym odcinku pomiędzy jez. Ilińsk i Drwęckim, budując na niej dwie śluzy komorowe. Osobny problem to jez. Karnickie w którym poziom wody jest o 2 mb niższy od przyjętego optimum. Trudność tę rozwiązano przez usypanie w poprzek jeziora dwóch grobli pośród których, systemem akweduktowym poprowadzono kanał o pełnym przekroju.
Najtrudniejszy do pokonania był 9,5 km odcinek pomiędzy jeziorami Piniewo i Drużno. Poradzono sobie z tym budując na tym odcinku system pochylni o którym mowa będzie dalej. Do zasilania tego systemu wykorzystano potok Klepina spływający z jez. Piniewo do jez. Drużno.
Pomysł jest stosunkowo prosty. Statek podpływa nad specjalną ażurową platformę - wózek, gdzie jest zatrzymywany i cumowany bez konieczności rozładunku. Wózek platformowy umieszczony jest na szynach, bardzo podobnych do kolejowych ale o większym rozstawie. Następnie cała platforma jest wyciągana na linach po pochylni. Liny rozpięte są na olbrzymich kołach wyciągowych. Każda pochylnia jest dwukierunkowa, czyli podczas jednego "zjazdu" można jednocześnie wciągać jeden statek a opuszczać drugi. Szerokość pochylni umożliwia swobodne mijanie się nawet dosyć dużych jednostek pływających.
Nieopodal pochylni umieszczone są hale maszynowni. Tam znajdują się turbiny, napędzające maszyny wyciągowe. Do zasilania turbin, wykorzystuje się wodę, doprowadzaną z wyższego zbiornika, specjalnym niewielkim kanałem bocznym. Energia spadku wody napędza turbinę, która porusza z kolei kołowroty potężnej maszyny wyciągowej. Napęd przekazywany jest za pomocą kół i lin stalowych.
Po pokonaniu różnicy wzniesień, statek jest wodowany w wyższym odcinku kanału, gdzie przeprowadza się odcumowanie. Wózek zsuwa się po szynach poniżej stępki i statek pchany własnym napędem kontynuuje rejs aż do następnej pochylni. Cała operacja śluzowania na takiej pochylni trwa około dwadzieścia minut. Statki posuwają się z prędkością około 6 km/h.
Poważnym problemem był efekt "przełamywania " statków wpływających i wypływających z wózka. Jednostka pływająca "opierała się" bowiem w pewnym momencie jedynie dziobem lub rufą o platformę wózka z jednej strony, z drugiej strony zaś o lustro wody. Nie podparty środek kadłuba często ulegał poważnym uszkodzeniom. Inż. Steenke opracował więc genialny w swojej prostocie patent który rozwiązał ten problem. Tuż pod powierzchnią wody kanału ( niewidoczną częścią torowiska ! ) szyny po których transportowany jest wózek zmieniają swój kierunek, z równoległego do stoku zbocza na równoległy do powierzchni wody. W ten sposób statek sam poziomuje się i równomiernie obciążony, łagodnie, siłą inercji spływa z platformy transportowej p. film niżej :
Film pochodzący ze strony Stowarzyszenia Miłośników Kanału Elbląskiego Navicula obrazujący przebieg torowiska na pochylniach Kanału Elbląskiego
Pochylnie są czynne od 30.04 do 30.09 we wszystkie dni tygodnia od godz.10.00 do 16.00
Buczyniec
trasa - 36,60 (1)
różnica - 20,62 m (2)
szerokość - 3,35 m (3)
długość - 490,3 m (4)
głębokość - 1,2 m (5)
głębokość - 1,7 m (6)
kontakt ::p. Józef Rożyński
tel.510 043 037,
tel.55 248 70 92
( warto być 30 min. wcześniej ).
- - - - - - - - - - - - - - - - - -
(1) km licząc od Miłomłyna
(2) poziomów wody
(3) wózka
(4) torowiska
(5) wody na górze
(6) wody na dole
- - - - - - - - - - - - - - - - - -
Kąty
trasa - 38,70 (1)
różnica - 18,88 m (2)
szerokość - 3,35 m (3)
długość - 404 m (4)
głębokość - 1,65 m (5)
głębokość - 1,60 m (6)
Oleśnica
trasa - 41,30 (1)
różnica - 24,20 m (2)
szerokość - 3,35 m (3)
długość - 479 m (4)
głębokość - 1,20 m (5)
głębokość - 1,20 m (6)
Jelenie
trasa - 43,80 (1)
różnica - 21,99 m (2)
szerokość - 3,35 m (3)
długość - 433 m (4)
głębokość - 1,50 m (5)
głębokość - 1,45 m (6)
Całuny
trasa - 45,80 (1)
różnica - 13,83 m (2)
szerokość - 3,35 m (3)
długość - 352 m (4)
głębokość - 1,20 m (5)
głębokość - 1,20 m (6)
- - - - - - - - - - - - - - - - - -
RAZEM
długość - 9,46 km
spad - 99,50 m
- - - - - - - - - - - - - - - - - -
Informacje :
Biuro Żeglugi Ostródzko-Elbląskiej w Elblągu
ul. Wodna 1b
82-300 Elbląg
pn - nd 7:30 – 18:30 kwiecień – wrzesień
+48 89 670 92 27
elblag@zegluga.com.pl
Biuro Żeglugi Ostródzko-Elbląskiej w Ostródzie
ul. Mickiewicza 9a
14-100 Ostróda
pn - pt 8:00 – 18:00 czerwiec, lipiec, sierpień
pn - pt 8:00 – 16:00 maj, wrzesień
so - nd 8:00 – 17:00 maj, wrzesień
+48 89 670 92 17
+48 89 670 92 25
info@zegluga.com.pl
Biuro Żeglugi Ostródzko-Elbląskiej w Buczyńcu
ul. Pochylnia Buczyniec 1a
14-400 Buczyniec
pn - nd 8:00 – 19:15 kwiecień – wrzesień
+48 89 670 92 28
buczyniec@zegluga.com.pl
rezerwacje@zegluga.com.pl
Kanał Elbląski - efekt przełamywania statków wpływających do wody from Pojezierze Iławskie on Vimeo.
Zdjęcia przedwojennego Kanału Elbląskiego
... pierwowzór - kanał Morris otwarty 4 listopada 1831 r...
... łączył rzekę Delaware w okolicy Phillipsburga ...
... i rzekę Passaic w centrum miasta Newark w New Jersey...
... początkowo miał 90 mil długości, w 1836 przedłużono go do 109 mil.
... Elbing, Oberländische Kanal
... przygotowanie do sezonu barki oberlandzkiej
... przewóz towarów barką oberlandzką, specjalnie do tego celu zaprojektowaną
... barka oberlandzka na pochylni
... barka oberlandzka dł.24,5 m, szer ok 3,0 m, zanurzenie 1,1 m
... transport barki wózkiem pochylni w Jeleniach
... statek pasażerki na kanale oberlandzkim
... ok. wsi Liksajny, po prawej pomnik, który miał czcić pamięć oberlandzkich flisaków, ofiar I wojny światowej.
... ok. wsi Liksajny, przy dębie pomnik z napisem "Flagge dippen! 1914 - 1918 Den gefallenen Oberländischen Schiffern von ihren Kameraden"
... kanał Staropruski pochylnia w Buczyńcu
... w 1927 służbę transportową podjęła jednostka wycieczkowa statek "Konrad" zbudowana w stoczni elbląskiej, tu na kanale Duckim.
... statek ostródzkiego Urzędu Budownictwa Wodnego (niem. "Waserbauamt") parowce "Steenke"
... Buchwalde, średni koszt budowy jednej pochylni to 485 000 M
... maszynownia z widocznym napędowym kołem współsiębiernym
... serce maszynowni, przekładnia
... kanał elbląski, statkiem po trawie
... na kanale można było spotkać burłaków którzy w ramach oszczędności ciągnęli załadowane barki za pomocą długich lin
... burłacy ciągnący załadowane barki za pomocą specjalnej uprzęży.
... jezioro Bartężek, w drodze barka oberlandzka
... jezioro Ilińskie transport towarów
... załadunek towarów, Miłomłyn
... kanał elbląski, śluza w Miłomłynie
... śluza w Ostródzie, na szlaku
... Ostróda, panorama miasta
... nadbrzeże w Ostródzie, po prawej istniejące do dzisiaj tory kolejowe
... rozkład jazdy statków z Elbląga do Ostródy
Wzdłuż brzegu zbudowano drogę, mosty i kanały wodne do zasilania turbin. Do roku 1860, wybudowano i uruchomiono cztery pierwsze pochylnie w Buczyńcu, Kątach, Oleśnicy i Jelonkach. Kanał Elbląski rozpoczął prace. W latach 1872 do 1881 zbudowano piątą pochylnię w Całunach, w której zainstalowano nowoczesną turbinę wodną Francisa.
Wyposażenie kanału w maszyny i urządzenia techniczne pochodziło z zakładów budowy maszyn w Tczewie. Dostarczono tam wykonane, olbrzymie koła wodne, elementy turbin wodnych w/g projektu Steenke, bramy śluzowe i niezliczoną ilość stalowych elementów konstrukcyjnych. Wykorzystano technikę nitowania konstrukcji stalowych z gotowych elementów wytworzonych w fabryce. Pierwotne zastosowane elementy drewniane, zastąpione metalowo-betonowymi w czasie dwóch kolejnych modernizacji w latach 1921 do 1926 i 1927 do 1931. Niemały wkład pracy mają też fabryki elbląskie. Kadrę techniczną i robotników zapewniły okoliczne miasta i wsie. W roku 1926, po pierwszej modernizacji, obliczono całkowity koszt budowy na około 6.000.000 marek w złocie. Budowa kanału oprócz rozwiązania komunikacyjnych problemów regionu, dała poważny impuls gospodarce, przyczyniając się do rozwoju przemysłu ciężkiego. Pod koniec XIX wieku, przez kanał przepływa kilkadziesiąt statków towarowych dziennie, przewożąc płody rolne i towary przemysłowe.
Do transportu służyły barki produkcji elbląskiej stoczni "Schichau-Werft" oraz statki ostródzkiego Urzędu Budownictwa Wodnego (niem. "Waserbauamt") parowce "Steenke", "Róthloff" oraz holownik motorowy "Osterode". Na statkach tych pływał późniejszy armator (urodzony w 1888 r. w Siemianach) Adolf Tetzlaff. Jego przedsiębiorstwo żeglugowe "Schiffs - Reederei Adolf Tetzlaff" obok transportu gospodarczego zainicjowało przewozy turystyczne łodzią motorową "Róża Jezior" (niem. "Seerose").
Pierwszy raz turyści popłynęli kanałem w 1912 właśnie na pokładzie tej łodzi. W tym samym roku do eksploatacji wprowadzono statek "Herta". W 1925 służbę podjęła jednostka wycieczkowa "Heini", a dwa lata później statek "Konrad". W tym samym 1927 r., w sezonie letnim, rozpoczęto regularne rejsy pasażerskie po kanale.
Do 1927 r. flota turystyczna Tetzlaffa wzbogaciła się o statek "Herta"(1914) i jednostkę wycieczkową "Heini" (1925). Po 1927 r. statek "Konrad" ( widoczny na wózku,zbudowany w 1927 w stoczni F. Schichau Werft,Elbing, Niemcy. Zbudowany na zamówienie ostródzkiej firmy Rheederei Adolf Tetzlaff jako flagowy statek tego armatora do obsługi ruchu wycieczkowego po Oberlandischer Kanal. Jeden z pierwszych statków regularnej floty pasażerskiej. Kolejne zmiany nazw statku po przejęciu go w 1945 r - Orzeł, Jordan, Wł. Kniewski, Grunwald, Wagabunda i ponownie Grunwald, zezłomowany w Elblągu w 1965 r.) rozpoczął regularne rejsy turystyczne Ostróda-Elbląg.
Organizacją rejsów zajęło się w latach trzydziestych Biuro Obsługi Turystycznej (niem. "Verkehrsburo") w Ostródzie. W Elblągu żeglugę turystyczną oferowały dwa biura prowadzone przez Wenzela i Harwardta oraz stowarzyszenie z Królewca pn. "Landesverkehrverband Ost-u. Westpreussen e. V". Przedsiębiorstwo A. Tetzlaffa funkcjonowało do końca 1944 r. Działania wojenne 1945 r. spowodowały poważne uszkodzenia techniczne urządzeń kanału.
Z inicjatywy Zygmunta Mianowicza i przy pomocy Adolfa Tetzlaffa w 1948 r. ponownie udrożniono kanał, na którym Żegluga Gdańska wznowiła regularne rejsy turystyczne. Adolf Tetzlaff, pionier turystyki na Kanale Elbląskim, do końca życia mieszkał w Ostródzie. Zmarł 2 lipca 1952 roku, jest pochowany na ostródzkim cmentarzu.
Niezwykły film prezentujący Kanał Elbląski, jego istotę działania, znaczenie budowy, piękno krajobrazu i klimatu "tamtych dni". Film w wersji rosyjskojęzycznej.
Wkrótce po ukończeniu kanału, jego znaczenie systematycznie maleje. Obok transportu wodnego pojawia się alternatywa w postaci coraz silniej rozwijającej się kolei, powstaje sieć dróg dla samochodów a w latach trzydziestych rozwija się lotnictwo. Jednak kanał, przez kilka dziesięcioleci, spełnia swoje zadanie. Do połowy lat 30, tą drogą spławia się prawie 300.000 ton towarów (w roku 1927 prawie 50.000 ton). Wraz ze spadkiem znaczenia kanału dla gospodarki regionu, rośnie jednak jego znaczenie dla rozwoju turystyki.
Zdjęcia obrazujące przebieg Kanału Ostródzko-Elbląskiego. Start - zat. Kraga, jez. Jeziorak - Miłomłyn - Buczyniec - jez. Ruda Woda - Małdyty - Elbląg - Nowakowo - Zalew Wiślany - Koniec
... most na drodze Boreczno-Urowo, zatoka Kraga, Jeziorak
... wrota bezpieczeństwa "Zastawka", most belkowy rok budowy 1852
... wrota bezpieczeństwa do utrzymania odpowiedniego poziomu wody w kanale
... kanal Elbląski, odcinek Iława-Miłomłyn
... unikatowa grobla o szer. 10 m i gł. 1,5 m. na jez. Karnickim to usypany na dnie wał wys. 6 m. dł. 484 m. i szer. 50 m. Nasyp dzieli jezioro na dwie części.
... w 2012 r. rozpoczęto prace rewitalizacyjne na kanale elbląskim
... taki sprzęt poszerza i pogłębia kanał
... do pogłębiania koryta kanału. Przy okazji wycinana jest zarastająca światło kanału roślinność wodna
... stary mostek , okolice Miłomłyna
... pochylnia Buczyniec
... statkiem po trawie, Buczyniec
... statek pasażerski na wózku pochylni. Waga wózka 24 ton, udźwig 50 ton
... statek porusza się po pochylni z prędkością 1,4-2,5 km/h , czas przejazdu od 16-30 min. Czas przejazdu wszystkich pochylni ok. 120 min.
... "mijanka" na stoku pochylni w Buczyńcu
... kanał Elbląsko-Ostródzki, Ostródzko-Elbląski, Elbląski, Staropruski, Oberlandzki, Elbing Oberländische Kanal 42
... na takim "sznurku" ciągniony jest wielotonowy ciężar
... pomnik postawiony w 1986 r. w Buczyńcu którym próbowano udowodnić tezę, że inż.Steenke był Holendrem
... koła kierunkowo-zwrotne, pochylnia Buczyniec
... mechanizm kół kierunkowo-zwrotnych
... w biegu kół
... koło śródsiębierne śr. 8 m, szer. 5 m. to siła napędowa mechanizmu maszynowni. To dzięki ciężarowi wody na łopatach powstaje "ruch"
... jedna łopata koła napędowego "zabiera" około 3 ton wody, do "ruchu" niezbędne jest 6 ton, a więc ciężar wody w dwóch "kieszeniach"
... maszyna wyciągu linowego wózków na pochylni oraz mechanizm sterowania zasuwą skrzyni wodnej koła wodnego
... element transportujący line, rolka na panewka dębowych
... kola podtrzymujące linę wyciągową wózków, widoczne smarowniczki
... szyny na stoku pochylni
... jeszcze nie tak dawno oryginalne szyny Kruppa z 1936 r
... dzisiaj nasze, krajowe
... na turystycznym szlaku do Fromborka
... jezioro Ruda Woda ( Duckie ),kiedyś bardzo prężna przystań Harcerskiego Ośrodka Wodnego BRYZA z Elbląga
... stacja kolejowa w Małdytach
... senna stacja w Małdytach
... jezioro Drużno
... przystań HOW-u Bryza w Elblągu
... stacja przepompowni wodnej na Żuławach
... most pontonowy w Nowakowie
Kanał Elbląski jest najdłuższym kanałem żeglownym w Polsce. Łączy on jezioro Drużno z jeziorem Jeziorak ( Iława ), oraz jezioro Drużno z jeziorem Drwęckim ( Ostróda ). Punktem zwrotnym skrzyżowania szlaku jest miejscowość Miłomłyn. Pod względem krajoznawczym i technicznym jest jednym z najciekawszych szlaków wodnych nie tylko w Polsce, ale również w skali światowej. Unikalne w skali europejskiej urządzenia techniczne, jakimi są pochylnie oraz piękny, urozmaicony krajobraz na całej trasie stanowi niezapomnianą atrakcje turystyczną. Zasadniczy kanał łączący jez. Drużno z jez. Szeląg posiada całkowitą długość 83,3km, w tym 43,82 km przypada na kanał sztuczny, a 39,48 km stanowią jeziora. Wraz z odgałęzieniami długość Kanału Elbląskiego wynosi 144,3 km. W źródłach nie ma zgodności jaki punkt jest początkiem i końcem kanału. Czasami przyjmuje się jezioro Drużno a czasami śluzę Miłomłyn. Tę ostatnia miejscowość podaje locja jako punkt zerowy szlaku.
Wszystkie szlaki wodne biegnące do Miłomłyna mają kierunek "w górę", stosownie do tego zarządzenia oznakowana jest prawa i lewa strona szlaku wodnego.
Nie ma zgodności co do nazewnictwa samego kanału. W różnych publikacjach występują różne nazwy : kanał Elbląsko-Ostródzki, Ostródzko-Elbląski, Elbląski, Staropruski, Oberlandzki.
Moim zdaniem należałoby się stosować do urzędowego wykazu hydronimów, ( nazwy obiektów wodnych ) opracowanego przez Komisję Standaryzacji Nazw Geograficznych. Znajdziemy tam trzy nazwy dla poszczególnych odcinków tego szlaku wodnego.
Kanał Elbląski - dotyczy odcinka od jeziora Drwęckiego do jeziora Drużno.
Kanał Iławski - od Miłomłyna do jeziora Jeziorak.
Kanał Ostródzki - odcinek od Ostródy do jeziora Szeląg Mały.
Kalendarium zmian nazwy kanału :
1844 r. Elbing - Osteröder Kanal
1845 r. Elbing - Deutsch Eylau - Osteröder Kanal
1845 r. Osteröde - Elbinger Kanal
1846 r. Oberländischer Kanal
1861 r. Elbing - Oberländische Kanal
1880 r. Kanał Elbląsko - Mazurski
1882 r. Kanał Mazurski
1885 r. Kanał Elblągski
1893 r. Kanał Elblągsko - Oberlandski
1896 r. Kanał Górnolądowy
1902 r. Oberländer Kanal
1923 r. Kanał Staropruski
1928 r. Kanał Oberlandzki
1929 r. Oberland - Kanal
1931 r. Kanał Elbląg - Wyżyna
1931 r. Kanał Warmijski (Warmiński)
1947 r. Kanał Elbląsko - Ostródzki
1949 r.Kanał Elbląski
1949 r. Kanał Ostródzko - Elbląski
1959 r. Kanał Druzeński
Kanał Elbląsko - Iławski
Kanał Warmiński
Kanał Mazurski
Ponieważ newralgiczne urządzenia hydrotechniczne ( pochylnie, śluzy ) trapiły częste awarie, a także z powodu że zarastała roślinnością niecka samego kanału, rozpoczęto w 2012 r. prace rewitalizacyjne zakrojone na okres 3 lat. 29.05.2015 roku ukończono remont Kanału Elbląskiego.
Dziwną "ciekawostką" był fakt, że właścicielem zarządzającym w latach 80 XX zespołem pochylni Kanału Elbląskiego były Zjednoczone Przedsiębiorstwa Rozrywkowe słynące raczej z zarządzania dyskotekami i kasynami. Czynne są wszystkie urządzenia techniczne, mimo, że niektóre z nich działają już ponad 100 lat!. Czynne i sprawne są pochylnie, na których statki, jachty, motorówki przewożone są na wózkach. Tu rozkład rejsów i cennik Żeglugi Ostródzko-Elbląskiej.
Poniżej schemat dróg wodnych z uwzględnieniem węzła elbląskiego i rzeki Wisły oddający doskonale wyobrażenie o istocie i rozmachu całego przedsięwzięcia.
Opracowano na podstawie :
- Zabytki Przemysłu i Techniki w Polsce Kanał Ostródzko-Elbląski - Wiesław Januszewski
- @Jacht Czarter dostęp 2009 r.
- Das Oberland in 144 Bildern - Ernst Vogelsang
- 150 lat Kanału Ostróda-Elbląg. 1860-2010 - Cezary Wawrzyński, Ryszard Kowalski
- 100 lat żeglugi pasażerskiej Ostróda-Iława-Elbląg. 1912-2012 - Cezary Wawrzyński, Ryszard Kowalski
- Osiem wieków wschodniopruskiej żeglugi, kanałów i dróg wodnych - Cezary Wawrzyński
- zdjęcia i pocztówki – internet, zbiory własne
mapa strony I Administrator I Pojezierze Iławskie I 2014 -2021 © No Copy