Pojezierze Iławskie / Region / Wsie 

Wsie i osady

Pojezierza Iławskiego są świadkiem bogatej historii dziejów.

Wsie Pojezierza Iławskiego

Wsie, układy przestrzenne

Społeczność wiejska jest mała, odizolowana i jednostronna o silnym zmyśle grupowej solidarności. Zachowanie cechuje tradycyjność, spontaniczność i często bezkrytyczne działanie. Podstawą działania i doświadczenia życiowego jest wielka rodzina obejmująca kilka generacji z władzą należącą do starszych. Myślenie irracjonalne góruje zdecydowanie nad myśleniem świeckim, racjonalnym

Wieś to jednostka osadnicza o zwartej, skupionej lub rozproszonej zabudowie i istniejących funkcjach rolniczych lub związanych z nimi usługowych lub turystycznych, nieposiadająca praw miejskich lub statusu miasta.

Typy wsi

letniskowa, samotnicza, służebna, czynszowa, folwarczna, ziemiańska, szlachecka, rozproszona, fryderycjańska, józefińska, pruska, wola, wólka,  przygraniczna, sołecka

letniskowa 
wieś wypoczynkowa, odznaczająca się atrakcyjnością turystyczną. Przeważnie jest położona w lesie, w górach, nad morzem lub nad jeziorem

samotnicza 
wieś składająca się z pewnej liczby stojących oddzielnie, oddalonych od siebie gospodarstw rolnych, czyli samotni (lub osad jednodworczych)

służebna
wieś, osada w których mieszkańcy zostali przez monarchię objęci jednakową wyspecjalizowaną powinnością, w ramach systemu prawa książęcego

czynszowa
 wieś czynszowa to wieś, w której mieszkańcy byli zobowiązani do płacenia czynszu w zamian za użytkowanie ziemi

folwarczna
 wieś, której centrum stanowił folwark lub dwór z zabudowaniami gospodarczymi.

ziemiańska
 wieś zasiedlona przez wolnych (na terenie Prus i Warmii) lub drobną szlachtę (północne Mazowsze)

szlachecka
wieś lub część wsi zamieszkana przez ubogą szlachtę, nieposiadającą chłopów i własnoręcznie uprawiającą swoją ziemię.

rozproszona 
wsie, w której odległości między zagrodami są znaczne i przekraczają odległość 100 m, a zabudowania są rozmieszczone w miarę równomiernie na dużym obszarze

fryderycjańska
typ wsi zakładany w XVIII i początkach XIX wieku we wschodnich Prusach w ramach kolonizacji fryderycjańskiej.

józefińska
planowa akcja osadnicza, prowadzona przez cesarza Józefa II w końcu XVIII w., głównie w Galicji (Zabór austriacki)

pruska
wieś służebna lokowana na prawie pruskim, będącym, obok prawa chełmińskiego i magdeburskiego, jednym z najczęstszych sposobów zakładania wsi w państwie krzyżackim oraz na Warmii

wola
nazwa jest pozostałością przywileju wolnizny nadanego przez właściciela ziemi na określony czas (czasem nawet do 20 lat, jeśli teren na którym lokowano wieś wymagał dużego nakładu pracy), a zwalniającego z wszelkich powinności, służb czy opłat na rzecz dziedzica.

wólka
osada, mała wola. Wólki były to z reguły nowsze osady, folwarki, kolonie, potem wsie

przygraniczna
wieś przy granicy państwa

sołecka
współcześnie w Polsce jest to jednostka pomocnicza gminy, charakterystyczna dla obszarów wiejskich

Rodzaje wsi ze względu na kształt

łańcuchówka, okolnica, owalnica placowa, rzędówka, ulicówka, widlica, wielodrożnica, szeregówka.

Łańcuchówka

wieś występująca na terenach górskich. Zabudowania znajdują się po obu stronach drogi ciągnącej się dnem doliny. Każda zagroda znajduje się na tzw. łanie pola odchodzącego od głównej drogi. Pole w górnej części stoku przechodzi w las. Ten typ wsi występuje najczęściej w Małopolsce.

Typy wsi na Pojezierzu Iławskim

Okolnica

zabudowania wsi tworzą krąg wokół centralnego placu. Plac ten obecnie jest zabudowany lecz są to budynki służące wszystkim mieszkańcom (urzędy, kościoły, sklepy), na majdanie często budowany był kościół lub zakładany staw. Owalnice często powstawały z istniejących wcześniej okolnic. Były to wsie w kształcie kręgu lub podkowy z centralnym niezabudowanym placem. W Polsce występuje dość rzadko.

Typy wsi na Pojezierzu Iławskim

Owalnica, Placowa

typ wsi budowanej wokół centralnego placu, zwarte zabudowania tworzą zamknięty pierścień. Plac o zróżnicowanym kształcie (owalnym, eliptycznym) zwany „Nawsiem”, zabudowany – np. staw, cmentarz, kościół. Często z jednej strony wejścia brama, a z drugiej kościół. np. Boreczno, Bucznik, Dobrzyki

Typy wsi na Pojezierzu Iławskim

Rzędówka, Nadbrzeżna

wieś, w której zabudowania rozmieszczone są po jednej stronie drogi. Od zagród prostopadle do drogi ciągną się pasy pól. Występuje na Mazowszu i ziemi świętokrzyskiej.

Typy wsi na Pojezierzu Iławskim

Ulicówka

wieś, której zwarte zabudowania ciągną się wzdłuż jednej głównej drogi, np. Boreczno, Bornice, Brusiny, Dobrzyki, Koziny, Makowo, Mortąg, Olbrachtówko, Piotrkowo, Półwieś, Sąpy, Siemiany, Śliwa, Tynwałd, Urowo, Wola Kamieńska. Jest to najczęściej występujący typ wsi w Polsce.

Typy wsi na Pojezierzu Iławskim

Widlica

wieś o zwartej zabudowie ciągnącej się wzdłuż dwóch dróg w kształcie litery V

Typy wsi na Pojezierzu Iławskim

Wielodrożnica

wieś o nieregularnym kształcie, w której zabudowania znajdują się wzdłuż kilku dróg, np. Jerzwałd, Przezmark

Typy wsi na Pojezierzu Iławskim

Wsie i osady Pojezierza Iławskiego

d. Gross Bellschwit, osada położona w powiecie iławskim, w gminie Susz, na trasie Kisielice – Susz. Czakram Bieli,  miejsce osobliwe, tajemnicze. . .

d. Śniegwałd, Schnellwalde, wieś w powiecie iławskim, w gminie Zalewo nad płn. brzegiem j. Dauby, założona w 1311 r. przez zasadźca Henryk na mocy przywileju wydanego przez komtura Dzierzgonia Sighardta von Schwarcburga . . .

d. Buchwalde, wieś położona w powiecie elbląskim, w gminie Rychliki. W odlegości 2 km Kanał Elbląski (d. Oberlandzki), pierwsza (od strony Iławy), najwyższa pochylnia kanału. Nazwa wsi pochodzi od rzeczownika „Buche” – buk, z okresu kiedy  . . .

d. Weinsdorf, wieś położona w powiecie iławskim, w gminie Zalewo, położona pomiędzy jeziorami Ewingi i Jeziorak, założona w 1304 r. przez sołtysa Wiganda na przyznanym mu przez komtura Dzierzgonia obszarze 60 włók ( 1020 ha). Z tego . . .

d. Frödenau, wieś w powiecie iławskim, w gminie Iława, trasa Iława a Ostróda, założona w latach 1316-26 r. Przywilej lokacyjny wystawił dla wsi komtur dzierzgoński Luter von Breunschweig. Istniejący obecnie kościół zbudowany w 1768 r. był pierwotnie jako ewangelicki . . .

d. Goyden, wieś w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie iławskim, w gminie Zalewo. wzmiankowana w dokumentach z roku 1383 jako wieś pruska na 20 włókach. Pierwotnie występowała pod nazwą Gogyn, Gaiden, która najprawdopodobniej wywodzi się z języka Prusów . . .

d. Goldau, wieś sołecka w Polsce położona w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie iławskim, w gminie Iława. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego. W 2010 roku wieś liczyła 563 mieszkańców . . .

Gardzień wieś na Pojezierzu Iławskim

Gardzień

d. Garden, wieś w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie iławskim, w gminie Iława.  . . .

d. Griunvaldas, Žalgiris; Грунвальд, Grünfelde, wieś w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie ostródzkim, w gminie Grunwald. Położona na obszarze Garbu Lubawskiego, 19 km na południowy zachód od Olsztynka  . . .

d. Jäskendorf, w powiecie iławskim, w gminie Zalewo, nad j. Jaśkowskim, założona w 1308 r. na dawnych terenach osadniczych Prusów. Śladem tego okresu jest las nad j. Jaśkowskim, noszący nazwę Tempelwald (Święty Gaj), później zwany Vierruthen Wald . . .

Jerzwałd wieś na Pojezierzu Iławskim

Jerzwałd

d. Gerswald, wieś w powiecie iławskim, w gminie Zalewo, nad jeziorem Płaskim, będącym częścią j. Jeziorak. Początkowo była to wieś pruska, o pierwotnej nazwie Kejsy, później Gerswald nadana w pocz. XIV w. prusowi, imieniem Skipieło . . .

Kamieniec wieś na Pojezierzu Iławskim

Kamieniec k/Susza

d. Habersdorf, Finckenstein, osada położona w powiecie iławskim, w gminie Susz, 7 km na północ od Susza. Od 1705 r. należała do rodu Finckensteinów, a w latach 1782–1905 do rodu Dohna-Schlobitten. W 1718 roku król Prus Fryderyk Wilhelm I . . .

Kamionka wieś na Pojezierzu Iławskim

Kamionka

d. Klein Steinersdorf, wieś w powiecie iławskim, w gminie Iława nad jeziorem Silm. Znajduje się tu unikalny ośrodek szkoleniowy dla kapitanów i pilotów statków. Na jeziorze odtworzono w skali 1:24 wybrane porty, kanały i rzeki. W tej  . . .

Karnity wieś na Pojezierzu Iławskim

Karnity

d. Karnitten wieś położona w powiecie ostródzkim, w gminie Miłomłyn, nad jeziorem Kocioł. Składała się z majątku Małe Karnity ( Klein Karnitten ), dziś Karnitki lub zamek Karnity. Nazwa wywodzi się najprawdopodobniej z języka staropruskiego. W języku litewskim „karna” oznacza korę. . . .

Kwietniewo wieś na Pojezierzu Iławskim

Kwietniewo

d. Königlich Blumenau, był zamieszkany na długo przez założeniem osady przez Zakon Krzyżacki. Świadczy o tym odnalezienie kamiennej siekiery z młodszej epoki kamienia (w 1935 roku). W 1911 roku natrafiono natomiast na kamienny grób skrzynkowy . . .

Laseczno wieś na Pojezierzu Iławskim

Laseczno

d. Gross Herzogswalde, wieś położona w powiecie iławskim, w gminie Iława, założona w 1311 r. przez komtura Dzierzgonia Güntera von Armstein . . .

Liksajny wieś na Pojezierzu Iławskim

Liksajny

d. Nickelshagen, wieś w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie ostródzkim, w gminie Miłomłyn. Wzmiankowana w dokumentach z roku 1325 jako wieś czynszowa na 60 włókach . . .

Ławice wieś na Pojezierzu Iławskim

Ławice

d. Hansdorf, wieś położona, w powiecie iławskim, w gminie Iława, założona w 1325 r. W 1854 r. urodził się tu Emil Behring, lekarz, wynalazca surowicy przeciw-tężcowej i przeciwbłoniczej . . .

Liwa wieś na Pojezierzu Iławskim

Liwa

d. Bieberswalde, wieś sołecka położona w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie ostródzkim, w gminie Miłomłyn. Data powstania wsi nie jest znana . . .

Łukta wieś na Pojezierzu Iławskim

Łukta

d. Locken, wieś gminna położona w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie ostródzkim, w gminie Łukta. Jest położona w obrębie krainy historycznej Prus Górnych . . .

Makowo wieś na Pojezierzu Iławskim

Makowo

d. Melchertswalde, wieś niesołecka położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie iławskim, w gminie Iława. Wymierająca wieś znana z atrakcji turystycznych . . .

Małdyty wieś na Pojezierzu Iławskim

Małdyty

d Maldeuten, wieś w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie ostródzkim, w gminie Małdyty nad jeziorem Sambród i na trasie linii kolejowej Elbląg – Morąg – Olsztyn. Wymieniana w dokumentach w 1350 r. jako osada pruska pod nazwą Maudithen  . . .

Matyty wieś na Pojezierzu Iławskim

Matyty

d. Motitten, niewielka wieś sołecka położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie iławskim, w gminie Zalewo. Założona przez plemię Prusów . . .

Mózgowo wieś na Pojezierzu Iławskim

Mózgowo

d. Mosgau, wieś w powiecie iławskim, w gminie Iława. Znaleziona w jego okolicach Baba Pruska nie pozwala tej małej osadzie odejść w niebyt zapomnienia . . .

Nowa Wieś wieś na Pojezierzu Iławskim

Nowa Wieś

d. Neudorf, wieś w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie iławskim, w gminie Iława, na przedmieściach Iławy. . . .

Ogrodzieniec wieś na Pojezierzu Iławskim

Ogrodzieniec

d. Neudeck, osada w położona w woj. warmińsko-mazurskim, w powiecie iławskim, w gm. Kisielice. 2 sierpnia 1934 zmarł tu prezydent Republiki Weimarskiej Paul von Hindenburg . . .

Prątnica wieś na Pojezierzu Iławskim

Prątnica

d. Prontnitza, wieś w powiecie iławskim, w gminie Lubawa. Do zabytków należy kościół pod wezwaniem św. Katarzyny Aleksandryjskiej, z XIV wieku. W północnej ścianie kościoła na wysokości około 50 cm wmurowana jest rzeźba kamienna ( Baba Pruska ) o wymiarach 225 x 50 cm . . .

Rąbity wieś na Pojezierzu Iławskim

Rąbity

d. Rombitten, wieś sołecka położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie iławskim, w gminie Zalewo. Po raz pierwszy źródła historyczne mówią o niej w 1400 r.  . . .

Rodowo wieś na Pojezierzu Iławskim

Rodowo

d. Gross Rohdau lub Rodau, wieś w Polsce w województwie pomorskim, w powiecie kwidzyńskim, w gminie Prabuty. Wieś cudów.  . . .

Rudzienice wieś na Pojezierzu Iławskim

Rudzienice

d. Raudnitz, wieś w powiecie iławskim, w gminie Iława. Wieś została wymieniona w kronikach po raz pierwszy w 1249 r. W pobliskich Mątykach podczas wojny szwedzkiej w 1628 r. kwaterował król szwedzki, Gustaw Adolf. . . .

Rychliki wieś na Pojezierzu Iławskim

Rychliki

d. Reichenbach, wieś w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie elbląskim, siedziba gminy Rychliki. W polskich tłumaczeniu nazwa ta oznacza „bogaty potok” . . .

Siemiany wieś na Pojezierzu Iławskim

Siemiany

d. Schwalgendorf, wieś położona w powiecie iławskim, w gminie Iława, na zachodnim brzegu najdłuższego jeziora w Polsce, Jeziorakiem . . .

Skitławki wieś na Pojezierzu Iławskim

Skitławki

d. Skittlauken, mała wieś w Polsce położona na Pojezierzu Iławskim w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie iławskim, w gminie Zalewo, nad północno-wschodnim krańcem jeziora Jeziorak. . . .

Stary Dzierzgoń wieś na Pojezierzu Iławskim

Stary Dzierzgoń

d. Stary Kiszpork, Alt Christburg, wieś położona w województwie pomorskim, w powiecie sztumskim, w gminie Stary Dzierzgoń, której jest siedzibą. Leży na terenie krainy historycznej Prusy Górne. . . .

Stary Folwark wieś na Pojezierzu Iławskim

Stary Folwark

 osada w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie iławskim, w gminie Kisielice. W pobliżu osady odkryto grodzisko o charakterze kultowym z wczesnej epoki żelaza . . .

Sudwa wieś na Pojezierzu Iławskim

Sudwa

d. Sauden, wieś w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie olsztyńskim, w gminie Olsztynek . . .

Szałkowo wieś na Pojezierzu Iławskim

Szałkowo

d. Schalkendorf, wieś położona w powiecie iławskim, w gminie Iława nad jeziorem Jeziorak. To prastara rybacka wioska, która do dzisiaj zachowała swój naturalny, wiejski charakter, posiadając jednocześnie wyjątkowe walory turystyczno-krajoznawcze . . .

Szymbark wieś na Pojezierzu Iławskim

Szymbark

d. Schönberg, wieś w powiecie iławskim, w gminie Iława, nad jeziorem Szymbarskim. We wsi Ruiny gotyckiego zamku kapituły pomezańskiej z drugiej połowy XIV w . . .

Śliwa wieś na Pojezierzu Iławskim

Śliwa

d. Schliewe, wieś w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie iławskim, w gminie Zalewo . . .

Tabórz wieś na Pojezierzu Iławskim

Tabórz

d. Taberbrück, wieś w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie ostródzkim, w gminie Łukta. Zlokalizowana nad jeziorem Tabórz. . . .

Trupel wieś na Pojezierzu Iławskim

Trupel

d. Traupel, wieś w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie iławskim, w gminie Kisielice nad jeziorem Trupel. Pierwotnie na obszarze wsi istniała osada pruska zwana Trupil . . .

Tynwałd wieś na Pojezierzu Iławskim

Tynwałd

d. Tillwalde, wieś w Polsce, położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie iławskim, w gminie Iława . . .

Wenecja wieś na Pojezierzu Iławskim

Wenecja

d. Venedien, wieś w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie ostródzkim, w gminie Morąg. . . .

Wieprz, wieś na Pojezierzu Iławskim

Wieprz

d. Weepers, niewielka wioska leżąca w północno-wschodniej części Jezioraka, na cyplu oblewanym przez wody zatoki Kraga. Założona 1386 r na miejscu starej pruskiej osady. Miejscowość Eldegardy Hermann . . .

Ząbrowo wieś na Pojezierzu Iławskim

Ząbrowo

d. Sommerau, duża wieś w powiecie iławskim, w gminie Iława, na trasie linii kolejowej Iława – Malbork, nad rzeką Osą. Zabytki, barokowy kościół (1701-02 r.), wieża z 1864 r., plebania i zabudowania z pocz. XX w . . .

Osady Pojezierza Iławskiego

Bukowiec osada na Pojezierzu Iławskim

Bukowiec

d. Bukowitz, opuszczona osada w Polsce położona na Pojezierzu Iławskim w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie iławskim, w gminie Zalewo, na półwyspie rozdzielającym akwen jeziora Jeziorak na jeziora Płaskie i Jeziorak.  . . .

Chmielówka osada na Pojezierzu Iławskim

Chmielówka

d. Vorwerk Auer, osada leśna w Polsce położona na Pojezierzu Iławskim w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie iławskim, w gminie Zalewo, nad jeziorem Jeziorak. . . .

Czulpa osada na Pojezierzu Iławskim

Czulpa

d. Zölp, nieoficjalna nazwa przysiółka wsi Wilamowo, województwie warmińsko-mazurskim, powiecie ostródzkim, gminie Małdyty.  . . .

Gubławki osada na Pojezierzu Iławskim

Gubławki

d. Gablauken osada w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie iławskim, w gminie Zalewo.  . . .

Jażdżówki osada na Pojezierzu Iławskim

Jażdżówki

d. Reiten, część wsi Tynwałd w Polsce, położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie iławskim, w gminie Iława.  . . .

Rożek osada na Pojezierzu Iławskim

Rożek

osada leśna w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie iławskim, w gminie Iława.  . . .

Sarnówek osada na Pojezierzu Iławskim

Sarnówek

osada w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie iławskim, w gminie Iława . . .

Tłokowisko osada na Pojezierzu Iławskim

Tłokowisko

d. Försterei Brunstplatz osada leśna w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie iławskim, w gminie Iława.  . . .

pojezierze iławskie, bałoszyce, boreczno, buczyniec, dobrzyki, frednowy, gałdowo, grunwald, jaśkowo, jerzwałd, kamieniec k. susza, kamionka, karnity, kwietniewo, laseczno, liksajny, liwa, ławice, łukta, makowo, małdyty, matyty, mózgowo, ogrodzieniec, prątnica, rąbity, rodowo, rudzienice, rychliki, rywałd, sąpy, siemiany, skitławki, stary dzierzgoń, stary folwark, sudwa, szałkowo, szymbark, śliwa, tabórz, trupel, tynwałd, warlity małe, wenecja, wieprz, ząbrowo, wieś letniskowa, wieś samotnicza, wieś służebna, wieś czynszowa, wieś folwarczna, wieś ziemiańska, wieś szlachecka, wieś rozproszona, wieś fryderycjańska, wieś józefińska, wieś pruska, wola, wólka, wieś przygraniczna, wieś sołecka, łańcuchówka (wieś leśno-łanowa), okolnica (wieś placowa), rzędówka, szeregówka, ulicówka, wielodrożnica, widlica