Kapliczki

Kapliczki, krzyże

. . . jesteś drogowskazem kapliczko przydrożna na rozstajnych drogach i w leśnej zieleni . . . .

Krzyże i kapliczki na Pojezierzu Iławskim

Kapliczki, krzyże

Wielkie fascynacje towarzyszą mi gdy mijam w podróży po Pojezierzu Iławskim, surowe w formie, miejsca kultu Maryjnego. Niezwykłe, milczące, jakże jednak wymowne swą historią, po prostu Ostańce Próśb.  

Jesteś drogowskazem kapliczko przydrożna.
Jesteś przypomnieniem dla pielgrzymów ziemi.
Że Pan Bóg jest wszędzie, w każdziutkim zakątku.
Na rozstajnych drogach i w leśnej zieleni.

I krzyże przydrożne symbol naszej wiary.
Co to zdobią pejzaż naszej polskiej ziemi.
Wskazują którędy iść prosto do nieba.
I chcą wszystkich objąć ramionami swemi.

I kiedy wędrujesz po naszej krainie.
I mijasz kapliczki i krzyże przydrożne.
Przystań i zastanów się, chociaż przez chwilę.
Czy idziesz po dobrej, czy też po złej drodze ?

Bo wyrw i manowców jest dziś pełno wszędzie.
Wszystkie bardzo strome brzegi mają.
Wpaść w nie bardzo łatwo, a wyjść raczej trudno.
A i dobrzy ludzie często w nią wpadają.
Janina Rusek poetka ludowa z Karmanowic

Rodzaje i kategorie kapliczek​

Bogactwo form polskich kapliczek i krzyży przydrożnych często utrudnia zakwalifikowanie ich do określonej kategorii. Poniższa klasyfikacja stara się uwzględnić zarówno klasyczne jak i nowe formy obiektów. Przykłady tych form w opisach zdjęć w Galerii Kapliczek z Pojezierza Iławskiego.

  • Domkowa, murowana
  • Murowana
  • Słupowa lub kolumnowa
  • Kapliczka na budynku
  • Kamienna słupowa z wnęką
  • Grota
  • Murowana latarnia
  • Oszklona
  • Arkadowa
  • Krzyż drewniany
  • Krzyż kamienny
  • Krzyż pokutny
  • Krzyż metalowy
  • Krzyż metalowy na kamiennym postumencie
  • Krzyż prawosławny
  • Karawaka
  • Krzyż z kapliczką
  • Krzyże wotywne na cmentarzach
  • Chrystus Frasobliwy
  • Święty Jan Nepomucen
  • Święty Florian
  • Figura święta
  • Figura święta na cokole
  • Figury świętych na cmentarzach
  • Domkowa, drewniana
  • Kapliczka drewniana
  • Na słupku
  • Na drzewie
  • Drewniana kłodowa lub słupowa
  • Brogowa
  • Droga krzyżowa

Kapliczki są mocno splecione z polską kulturą i obyczajowością. Zawsze były miejscem ważnym dla lokalnych społeczności. Kiedyś budowane na skrajach miast, osad i wsi, dziś stoją w centrum. Pozornie wydaje się, że ich czas minął. Zdawałoby się, że nikt się przy nich nie zatrzymuje, nikt nie zwraca uwagi. Jednak kwiaty ozdabiające figurę, świeży tynk, przystrzyżona wokół trawa – znamionują czyjąś troskę.

W ich wnętrzach znajdują się figurki przedstawiające postacie świętych. Według wierzeń i tradycji ludowych strzegły ludzi przed złem. Stawiano je na skrzyżowaniach dróg, w miejscach objawień religijnych lub ważnych dla społeczności lokalnej wydarzeń. Ze względu na niski koszt budowy fundowane były przez mniej zamożnych wiernych. Są nieodłącznym elementem krajobrazu polskiego, choć występują też w innych krajach europejskich. Tworzą unikalny klimat świadczący wymownie o kulturze tych ziem, tak różny, jak różni są ludzie tworzący te małe Ojczyzny.

Dokładnie nie wiadomo, kiedy zaczęto budować kapliczki. Geneza tych obiektów kultu jest bowiem bardzo stara i niezbyt jasna, posiadająca przynajmniej kilka sugerowanych źródeł. Jedno z nich wskazuje na pochodzenie grecko-rzymskie. Występują w greckiej powieści Longosa, poświęcone Dionizosowi i Panowi. Ateńczycy mieli także kaplice, które niegdyś przodkowie ich, mieszkający w organizacji gminnej, czcili jako świętość. W świecie rzymskim określano je terminem lararia. Kapliczki takie znajdowały się przy niemal każdych większych skrzyżowaniach, w domach (atrium), czy sypialni. W środku umieszczano obrazek geniusza i Lary oraz cenne przedmioty. Według innej z wersji, nazwa kapliczka wywodzi się od łacińskiego wyrazu ~cappa, czyli płaszcz. Domniemywa się, że chodzi tu o płaszcz św. Marcina, biskupa z Tours, który przechowywany był w specjalnej celi – pomieszczeniu wewnątrz specjalnego, niewielkiego kultowego budynku o charakterystycznych kształtach, zwanym właśnie kaplicą.

Według innych przypuszczeń już św. Ambroży, biskup Mediolanu z II poł. IV wieku wspominał o kapliczkach jako o miejscach kultu. Oficjalnie zgodę na odprawianie nabożeństw przy kapliczkach zatwierdził natomiast sobór w Agda z początków VI wieku. Odrębną kwestię stanowi hipoteza części badaczy, dopatrujących się w kapliczkach treści zupełnie niechrześcijańskich. Według nich, zwłaszcza rzadko spotykany na Warmii typ kapliczek słupowych (kapliczek umieszczonych na drewnianych lub murowanych wysokich słupach), jest niezwykle podobny do pogańskich słupów kultowych. O „pogańskich kapliczkach” pisał choćby Nestor w IX w.

. . . jeśli kto umierał, to czynili nad nim tryznę, a potem czynili stos wielki i wkładali na ten stos umarłego i spalali, a potem, zebrawszy kości, wkładali je w małe naczynie i stawiali na słupie przy drogach, jak czynią Wiatycze i dziś . . .

Podobne praktyki pogrzebowe były powszechne u ruskich plemion Kryniczan, Radymiczów, Siewierzan i Wiatyczów. Wpływ tych pogańskich obiektów kultowych na chrześcijańskie kapliczki, według tych opinii, wydaje się dość istotny. W pierwszych wiekach chrześcijaństwa uważano kapliczki za siedziby demonów.

Rodzaje kapliczek

Opracowano na podstawie :
• https://pojezierzeilawskie.pl – dostęp 2010 r.
• Zdjęcia zbiory własne, Internet

krzyże, kapliczki, miejsca kultu, kapliczka domkowa murowana, kapliczka murowana, kapliczka słupowa lub kolumnowa, kapliczka na budynku, kamienna kapliczka słupowa z wnęką, grota, murowana latarnia, kapliczka oszklona, kapliczka arkadowa, krzyż drewniany, krzyż kamienny, krzyż pokutny, krzyż metalowy, krzyż metalowy na kamiennym postumencie, ,krzyż z kapliczką, chrystus frasobliwy, święty jan nepomucen, święty florian, figura święta, figura święta na cokole, kapliczka domkowa, drewniana, kapliczka drewniana, kapliczka na słupku., kapliczka na drzewie, drewniana kapliczka kłodowa lub słupowa, kapliczka brogowa.