Historia

. . . dlaczego uczymy się historii ? przecież nie można jej ani zjeść, ani sprzedać, ani się nią ogrzać . . .

Uczymy się z szacunku dla naszych przodków. Chcemy wiedzieć jak żyli, bo naród jest rodziną. Uczymy się by nie popełniać ciągle tych samych błędów i wiedzieć jak się zachować. Historia uczy jak się zachować a my musimy wiedzieć co jest naszą powinnością. Jak postąpić gdy historia nas wezwie byśmy się stali jej uczestnikami ? A wezwie nas na pewno, prędzej czy później wzywa wszystkich, wszystkie pokolenia !
Adaptacja filmowa powieści „Sposób na Alcybiadesa” – Edmunda Niziurskiego

Historia p.n.e.

Ślady ludzkiej działalności na Pojezierzu Iławskim datują się do ośmiu tysięcy lat przed narodzinami Chrystusa. Archeologowie potwierdzili ludzkie bytowanie w okolicach Samborowa a także w Tynwałdzie, gdzie niegdyś było jezioro Eyrol.

Z okresu neolitu ( młodszą epoką kamienia ), którego okres przypada na ok. 4 – 1,5 tysiąca lat p.n.e. pochodzą znaleziska kamienne, krzemienne, gliniane i bursztynowe z okolic Nowej Wsi, Ząbrowa, Borku, Laseczna, Mątyk.

Epoka brązu, obfituje znaleziskami z VI wieku p.n.e ze wsi Siemiany i Ulpit oraz z nad brzegów jeziora Starzykowskiego gdzie ufortyfikowano osiedle wysoczyznowe.

Żelazo spowodowało rozwój gospodarczy a wraz z nim okres licznych walk plemiennych. Pogłębiały się także różnice majątkowe o czym świadczą znaleziska i zachowane cmentarzyska w Franciszkowie, Ławicach, Mątykach, Tynwałdzie. Odkryto liczną ceramikę i ozdoby datowane na 400-100 lat p.n.e.

Historia n.e.

I w.

Przez Pojezierze Iławskie przebiegały szlaki handlowe, którymi kupcy przewozili swe towary z południa na północ i z powrotem. Ślady przedmiotów codziennego użytku oraz monet z lat 54 – 217 n.e. znaleziono w kliku miejscowościach oraz nad jeziorem Łabędź. W Nowej Wsi znajdował się ośrodek metalurgiczny.

V w.

Dzięki rzymskim kupcom pojawiły się pierwsze zapisane wiadomości o tych ziemiach. Około V w. datowane są są informację o kraju Estów , który nazwano później Prusami.

VI w.

W VI i VII wieku n.e. doszło do powstania trzech wspólnot : galindzkiej, jaćwięskiej i estyjskiej. W skład tej ostatniej weszło plemię zamieszkujące pomiędzy Drwęcą, Osą a Wisłą i Nogatem. Niebawem ziemie te zmieniły nazwę na Pomesania. Centrum wschodniej Pomezanii stanowiły dzisiejsze Rudzienice.
Znakomite, umocnione grody których ślady znaleziono w Dziarnach, na Wielkiej Żuławie, Mózgowie, Windykach i nad j. Silm świadczą o walkach pomiędzy plemionami. Na te tereny został też skierowany biskup praski Wojciech, by szerzyć chrześcijaństwo. Po jego śmierci Bolesław Chrobry a później Bolesław Krzywousty prowadziły najazdy zbrojne by kontynuować zaczęte dzieło.

Ziemie Pruskie

VIII w.

Walki trwały aż do 1226 r. kiedy książę mazowiecki Konrad podjął rozmowy z Krzyżakami. Obiecał im ziemię chełmińską w zamian za pomoc w zdobyciu Prus. Został przez Krzyżaków oszukany, podbite ziemie na mocy przywileju cesarza Fryderyka II , zostały przyznane dożywotnio najeźdźcom. W ten sposób ziemie nad Jeziorakiem znalazły się we władaniu Zakonu.
Osadnictwo rozwijało się. Powstawali grody, podgrodzia i liszki którym Krzyżacy nadawali prawa miejskie – 1236 r Kwidzyn, 1246r. Elbląg, 1286 r. Malbork, 1297 r. Pasłęk, 1288 r. Dzierzgoń.

VIV w.

Na mocy przywileju komtura dzierzgońskiego Siegharda von Schwartzburga w 1305 roku założono Iławę. Osadnicy, sołtysi byli Niemcami – język urzędowy też był niemiecki. Miejscowości, początkowo drewniane powoli stawały się murowane, zamki stawały się coraz bardzie okazałe i warowne.

XV w.

W XV w. nastał okres wojen polsko-krzyżackich. Po bitwie pod Grunwaldem , w 1410 r. wojska polskie wkroczyły do wielu miast zajętych do tej pory przez hegemonów. Po pokoju zawartym 27 września 1422 nad jeziorem Mełneńskim na 30 lat zapanował spokój na pograniczu mazowiecko-krzyżackim. Następnie walki rozgorzały ponownie, by dopiero w 1466 r. traktat pokojowy w zawarty w Toruniu pozostawił ziemie Pojezierza Iławskiego w granicach Prus Krzyżackich, które stały się lennem polski.
Wojny trwały jeszcze długo, ziemie przechodziły z rąk do rąk by w końcu dostać się we władanie najbogatszego rodu Finckensteinów. Ślady ich bytności i władania można znaleźć do dzisiaj w wielu miejscowościach regionu.

XVII w.

W roku 1628 dotarły na ziemie wokół Jezioraka wojska szwedzkie. Główna kwatera Gustawa Adolfa, króla szwedzkiego znajdowała się w Mątykach. Miasta regionu zostały obłożone podatkiem i były systematycznie plądrowane.

XVIII w.

W 1757 roku wojska Rosyjskie zaatakowały Prusy Książęce. Rosjanie nazwali zdobyte ziemie Nową Rosją. Po wycofaniu się wojsk rosyjskich życie wróciło do normy. Co prawda tu i ówdzie wybuchały pożary w miastach, ludność trzebiły zarazy ale ludność powoli wkraczała w XIX w. – wiek dyliżansu i kolei żelaznej.

XIX w.

Rosła ilość i zamożność mieszkańców. Miasta rozbudowywały się, rolnictwo przynosiło dochody. Wojny Napoleońskie jedynie na jakiś czas ograniczyły ten proces. W 1838 roku powstał projekt kanału wodnego łączącego j. Jeziorak z j. Drużno. W 1860 roku ukończono projekt który dał impuls do szybkiego rozwoju regionu. Zaczęto budować drogi i linie kolejowe. Rząd pruski w połowie XIX wieku podjął decyzję o budowie kolei wschodniej. W 1872 roku linia kolejowa z Torunia przez Iławę, Ostródę dotarła do Olsztyna.

XX w.

Konflikt I wojny światowej przyniósł zniszczenie południowych Prus Wschodnich. Chcąc ratować swój budżet, miasta Pasłęk, Kisielice, Lubawa, Susz, Zalewo zdecydowały się na emisję swoich pieniędzy, które bite były aż w Norymbergi.
W 1918 roku wojna zakończyła się klęską Niemiec. Świadomość tego faktu z trudem docierała do mieszkańców Prus. O przynależności Iławy i okolic do Prus Wschodnich miał zadecydować, postanowieniem traktatu wersalskiego, plebiscyt zorganizowany na tych ziemiach.
Dzięki różnym kruczkom i sztuczkom wyborczym Niemców, ziemie te 11 lipca 1920 roku przyznano Niemcom. Ludność, nie sprzyjająca zwycięzcom, musiała te tereny opuścić.
Działania II wojny światowej zniszczyły wszystko to co człowiek budował w mozole przez lata. Pojezierze Iławskie przez wojska „zdradzieckie” zniszczone, splądrowane, zagrabione i spalone dopiero w 1947 roku de facto administracyjnie przeszły w ręce Polski. Przez dwa lata trwała bowiem walka z miejscową ludnością i bezpardonowa grabież „wyzwolicieli”.

Kapliczki, krzyże

Na Pojezierzu Iławskim, pośród kompleksów leśnych, wśród srebrzystych jezior i błękitnych rzek, lokowane są zabytki, pomniki kultury z których każde ma bogatą historię i niepowtarzalny urok.
Niestety, na wskutek działań wojennych, a przede wszystkim prymitywnemu poczuciu zemsty, „wyzwolicieli” – Armii zdRadzieckiej niewiele z reliktów przeszłości dotarło do naszych czasów w stanie nienaruszonym. Mimo wszystko najlepiej przetrwały budowle kultu religijnego.

Legendy i podania

Legendy regionu opowiadają o mędrcach, świętych, diabłach, smokach, pałacach, zwykłych ludziach lub innych popularnych bohaterach. Składają się często z nieprawdopodobnych albo nierealnych motywów. Do najbardziej znanej zaliczam podanie o Białym Chłopie.

Ludzie

Biografie wielu znanych postaci historycznych oraz współcześnie żyjących ludzi nierozerwalnie jest związanych z terenem Pojezierza Iławskiego. Georg Jacob Steenke, Zbigniew Nienacki, jest tego związku najlepszym przykładem.

Pałace i dwory

Prywatne rezydencje rodów szlacheckich na terenie Prus pojawiają się po ograniczeniu roli Zakonu Krzyżackiego. Od tzw. hołdu pruskiego w 1525 roku dawni rycerze-zakonnicy zaczęli obejmować świeckie urzędy Prus Książęcych i budować stan szlachecki nowo powstałego państwa. Początkowo szlachta pruska wykorzystywała, zarówno dla celów mieszkalnych, jak i reprezentacji, pokrzyżackie zamki np. w Szymbarku. Z biegiem czasu przebudowywano je i unowocześniano. Później, w miarę bogacenia się właścicieli, powstawały nowe pałace i dwory.

Zabytki

Na Pojezierzu Iławskim, pośród kompleksów leśnych, wśród srebrzystych jezior i błękitnych rzek, lokowane są zabytki – pomniki kultury z których każde ma bogatą historię i niepowtarzalny urok. Niestety, na wskutek działań wojennych, a przede wszystkim prymitywnemu poczuciu zemsty, „wyzwolicieli” – Armii zdRadzieckiej niewiele z reliktów przeszłości dotarło do naszych czasów w stanie nienaruszonym.

„Siłą rzeczy” do naszych czasów najczęściej przetrwały obiekty sakralne i te pozostawiam własnym peregrynacjom. Z pozostałych warto zobaczyć zabytek nieruchomy, krajobraz kulturowy, układ komunikacyjny, układ przestrzenny, zespół sakralny, zespół pałacowy, zespół przemysłowy, zespół gospodarczy, kościoły, dzwonnica, cerkiew, synagoga, kaplica, meczet, klasztor, obiekt sakralny, zamek, pałac, dwór, fortyfikacje, mury obronne, ratusz, budynek użyteczności publicznej, karczma, kamienica, budynek mieszkalny, budynek gospodarczy, młyn, wiatrak, kopalnia, budynek przemysłowy, pawilon parkowy, budynek, most, dworzec, budowla, kapliczki, figury, mała architektura, cmentarz, pole bitwy, zieleń komponowana, grodzisko, osada, wały, cmentarzysko, kurhan, kopiec, jaskinie.

O to niektóre z nich :

Gdzie ?	Co ?
Iława	dworzec kolejowy Iława Główna
Iława	ratusz miejski w Iławie
Iława	neobarokowy ratusz
Iława	neoklasycystyczna hala miejska
Iława	młyn położony nad rzeką Iławką
Iława	secesyjne i eklektyczne kamieniczki
Iława	dworzec kolejowy, wieże ciśnień oraz gimnazjum
Iława	XVIII wieczne rzeźby
Szymbark	ruiny drugiego, po Malborku, największego zamku krzyżackiego
Laseczno	XIV-wieczna zespół zabudowań wiejskich
Ławice	wieś noblisty Emila von Behring
Kisielice	zespół starówki
Rudzienice	niezwykle stara wieś z wybudowanym w XIX wieku kościołem
Trupel	cmentarz rodowy ze starymi lipowymi i dębowymi alejami
Lubawa	czytelnie zachowany układ urbanistyczny miasta
Prątnica	chaty wiejskie z połowy XIX wieku
Susz	historyczny układ przestrzenny, stare miasto, o kolistym kształcie
Zalewo	gotycka baszta z XV wieku, w której znajduje się obecnie Izba Pamięci
Ostróda	cmentarz Polska Górka przy ul. Olsztyńskiej
Ostróda	koszary artyleryjskie tzw. Białe Koszary
Ostróda	koszary Grollmanna tzw. Czerwone Koszary
Ostróda	koszary przy ul. Garnizonowej
Ostróda	zamek pokrzyżacki
Ostróda	fragmenty gotyckich murów obronnych z XV
Ostróda	gotycki układ urbanistyczny miasta
Ostróda	urządzenia Kanału Elbląskiego
Ostróda	wieża Bismarcka
Ostróda	dworzec kolejowy z końca XIX w
Ostróda	budynek liceum ogólnokształcącego, eklektyczny z 1907 roku
Ostróda	dawna rogatka przy posesji Szkoły Podstawowej Nr 1, neoklasycystyczna z XIX w
Ostróda	neogotycka wieża ciśnień pochodząca z przełomu XIX i XX w ul. Drwęcka
Ostróda	kamienice z XIX i początku XX

Zamki

Zespół elementów warownych i budynków mieszkalnych powiązanych w zamknięty obwód obronny, powstał jako ośrodek władzy książęcej, siedzibę możnowładcy, rycerza lub jako placówka militarna. Zasadniczą cechę takiego zespołu stanowi zamknięty obwód obronny początkowo w postaci wałów lub konstrukcji drewniano-ziemnej, a w następnych okresach w postaci murowanych murów. Największa i najbardziej znana konstrukcja tego typu w Polsce to oczywiście Zamek w Malborku. A to kilka innych . . .

Opracowano na podstawie :
• https://pojezierzeilawskie.pl – dostęp 2009 r.
• Zdjęcia zbiory własne, Internet

historia, region, wiedza, pojezierze iławskie, dawniej, ślady przodków, baby pruskie, epoka, wiek, nowa wieś, ząbrowo, laseczno, mątyki, siemiany, ulpit, franciszkowo, ławice, tynwałd, prusowie, mennonici, galindowie, jaćwingowie, estejczycy, pomesania, rudzienice, silm, dziarny, wielka żuława, mózgowo, windyki, jeziorak, krzyżacy,iława, pasłęk, kisielice, lubawa, susz, zalewo, prusy wschodnie, konflikty wojenne, druga wojna światowa, krzyże, kapliczki, legendy, ludzie, pałace, zamki, zabytek nieruchomy, krajobraz kulturowy, układ komunikacyjny, układ przestrzenny, zespół sakralny, zespół pałacowy, zespół przemysłowy, zespół gospodarczy, kościoły, dzwonnica, cerkiew, synagoga, kaplica, meczet, klasztor, obiekt sakralny, zamek, pałac, dwór, fortyfikacje, mury obronne, ratusz, budynek użyteczności publicznej, karczma, kamienica, budynek mieszkalny, budynek gospodarczy, młyn, wiatrak, kopalnia, budynek przemysłowy, pawilon parkowy, budynek, most, dworzec, budowla, kapliczki, figury, mała architektura, cmentarz, pole bitwy, zieleń komponowana, grodzisko, osada, wały, cmentarzysko, kurhan, kopiec, jaskinia