Grunwald
Grunwald
wieś Pojezierza Iławskiego historycznym świadectwem dziejów.
Grunwald, jedyna bitwa . . .
Grunwald, lit. Griunvaldas, hist. Žalgiris, biał. Грунвальд, niem. Grünfelde wymieniana w dokumentach już na początku XIV wieku. Negatywna odpowiedź króla Władysława Jagiełły na krzyżackie żądania powstrzymania pomocy litewskiej dla powstania na Żmudzi wywołała w sierpniu 1409 wojnę z Zakonem. Po krótkotrwałych walkach zawarto krótki rozejm, który pozwolił obu stronom na przygotowanie się do ostatecznego starcia. Plan polski przewidywał atak na stolicę krzyżacką w Malborku. Na miejsce koncentracji wyznaczono Czerwińsk, gdzie wojska przeprawić się miały przez Wisłę.
Bitwa pod Grunwaldem, Pierwsza bitwa pod Tannenbergiem
15 lipca 1410 r. na polach między Grunwaldem, Stębarkiem a Łodwigowem wojska krzyżackie i polsko-litewskie staneły naprzeciwko siebie i stoczyły bitwę. W okolicach wsi znajdował się tabor krzyżacki.
Poza oddziałami polskimi liczącymi ok. 20 tysięcy (w tym 18 tysięcy jazdy) w wyprawie uczestniczyły wojska litewsko-ruskie liczące ok. 11,5 tysiąca (w tym 11 tysięcy jazdy) oraz posiłki tatarskie w sile 2 tysięcy. Armia pod dowództwem króla Władysława Jagiełły 9 lipca 1410 roku przekroczyła granicę krzyżacką.
Dowództwo nad liczącymi ok. 27 tys. ludzi oddziałami zakonnymi (w tym 21 tys. jazdy) sprawował wielki mistrz Ulryk von Jungingen. Bitwę rozpoczęło uderzenie stojącej na prawym skrzydle lekkiej jazdy litewskiej, która została jednak zmuszona do wycofania się. W czasie starcia ciężkozbrojnych Krzyżacy zdołali rozproszyć prawe skrzydło wojsk polsko-litewskich, ale dzięki waleczności pułków smoleńskich i wojsk koronnych stojących w centrum i ich wsparciu przez Jagiełłę oddziałami odwodowymi udało się przetrzymać krytyczny moment.
Wracające z pościgu za Litwinami grupy krzyżackie zostały rozbite, a odwody polskie użyte następnie do dalszej walki. Niepowodzeniem zakończył się manewr poprowadzony przez wielkiego mistrza, który na czele dużego oddziału próbował wyjść przez prawe skrzydło polskie na tyły wojsk Jagiełły. Grupa ta została otoczona i w większości wycięta. Podobny los spotkał oddziały krzyżackie na lewym skrzydle polsko-litewskim. W ostatniej fazie bitwy zdobyto rozłożony pod wsią Grunwald zakonny obóz.
Bitwa zakończyła się całkowitym sukcesem wojsk polsko-litewskich. Po stronie krzyżackiej zginęło ok. 8 tys. ludzi, a 14 tys. dostało się do niewoli. Zginęła cała starszyzna zakonna, z mistrzem Ulrykiem na czele. Zwycięstwo miało szczególne znaczenie moralne i prestiżowe, załamało bowiem ostatecznie mit niepokonanego Zakonu.
Pole bitwy
W roku 1514 Johan Auerswald sprzedał Pawłowi Samynskiemu 40 włók w Grunwaldzie. W 1540 r. oprócz majątku ziemskiego we wsi było 19 chłopów. W 1567 r. Jakub von Schwerin (ochmistrz książęcy) sprzedał za 7 tys. grzywien część swoich dóbr w Saminie i Grunwaldzie. Następnie w 1571 sprzedał swoje 4 włóki w staroście działdowskiemu (Feliksowi Finckowi). Księgi inwentarzowe odnotowały, że w 1619 r. dobra rycerskie w Grunwaldzie, Saminie, Rychnowie i Lutkach należały do trzech braci Fincków. W dokumentach z 1633 roku wymieniane są dwie włoki szkolne ale brak informacji o samej szkole w wsi. Po śmierci Jakuba Fincka, w 1679 r. 100 mórg ziemi w Saminie i Grunwaldzie zgodnie z zapisem testamentowym przypadło Ernestowi Finckowi z Dąbrówna. W tym czasie 10 chłopów z Grunwaldu odrabiało szarwark w majątku ziemskim w Saminie, a gospodarzyli łącznie na 9 włókach. W 1705 r. na 40 włók we wsi tylko 28 było uprawianych (12 było zalesionych). W 1783 r. majątek szlachecki, należy do hrabiego Fincka von Finckenstein. Było w nim 13 domów. W 1820 r. we wsi i majątki ziemskim łącznie mieszkało 61 osób. W 1831 r. majątek ziemski był w dzierżawie u Jakuba Witkowskiego. W 1861 r. Grunwald obejmował 2731 mórg ziemi a mieszkało w nim 146 ludzi. W 1880 r. wioska miała 206 mieszkańców. W 1895 r. wieś obejmowała 309 ha ziemi i zamieszkany był przez 240 osób. W tym czasie do majątku należało 384 ha, i zamieszkiwało w nim 271 osób.
Druga bitwa pod Tannenbergiem
W dniach 14 sierpnia – 2 września 1914 miała miejsce II bitwa pod Grunwaldem, znana jako bitwa pod Tannenbergiem (Stębark, niem. Tannenberg) – starcie w ramach operacji wschodniopruskiej w 1914 r. między siłami Imperium Rosyjskiego a Cesarstwem Niemieckim, zakończona zwycięstwem Niemiec.
Bitwa pod Tannenbergiem – stoczona w czasie I wojny światowej niedaleko wsi Stębark (niem. Tannenberg). Niemiecka historiografia określa ją jako drugą bitwę pod Tannenbergiem, uznając za pierwszą średniowieczną bitwę (nazywaną w polskiej tradycji bitwą pod Grunwaldem) z 1410 r. Bitwa pod Tannenbergiem rozpoczęła się 23 sierpnia 1914 r. w wyniku dość złożonej sytuacji, jaka powstała po przegranej przez Niemców z Rosjanami bitwie pod Gąbinem 20 sierpnia 1914 r. Przegranym w bitwie pod Gąbinem był dowódca niemieckiej 8 Armii gen. Maximilian von Prittwitz, który w wyniku tej porażki zarządził odwrót swoich wojsk. Za tę przegraną i za wycofanie się z walk został pozbawiony dowództwa. Gen. Helmuth von Moltke (szef niemieckiego Sztabu Generalnego) mianował na jego miejsce Paula von Hindenburga, a nowym szefem sztabu 8 Armii został gen. Erich Ludendorff. Obaj generałowie reprezentowali odmienne podejście niż gen. von Prittwitz. Postanowili przygotować plan uderzenia na rosyjską 2 Armię gen. Aleksandra Samsonowa. Rosyjski generał nie miał pojęcia o zmianie sytuacji w armii niemieckiej, sądził, że nadal jest ona w odwrocie i postanowił przeciąć jej drogę. Podążał więc ze swoim wojskiem w kierunku Olsztyna, na zachód.
Pierwszy kontakt walczących wojsk nastąpił 23 sierpnia w okolicach wsi Orłowo (dzisiaj znajduje się tam jeden z większych cmentarzy wojennych z I wojny światowej w dawnych Prusach Wschodnich; leżą tam żołnierze obu armii, różnej narodowości). 24 sierpnia Hindenburg i Ludendorff postanowili skierować część swoich sił na prawe skrzydło wojsk gen. Samsonowa. Walki trwały do 30 sierpnia. W wyniku błędów rosyjskich niemiecka armia odniosła zwycięstwo, gromiąc Rosjan i biorąc do niewoli ponad 90 tys. jeńców oraz wiele sprzętu wojennego i broni. Gen. Samsonow, świadomy swojej winy i klęski, popełnił samobójstwo.
W wyniku zwycięstwa pod Tannenbergiem Niemcy powstrzymali rozpoczętą 17 sierpnia 1914 r. rosyjską ofensywę na Prusy Wschodnie, a Paul von Hindenburg został feldmarszałkiem, potem zaś zrobił karierę polityczną w Republice Weimarskiej – został prezydentem. Jego postać została otoczona przez propagandę niemiecką niemal kultem. Jednak brak sił niemieckich, które skierowano na pomoc Hindenburgowi w sierpniu 1914 r. (nie dotarły one na czas bitwy) uniemożliwił niemiecką ofensywę na zachodzie.
Klęska Rosjan była spowodowana głównie brakiem współpracy pomiędzy poszczególnymi jednostkami, a także zaniedbaniem rozpoznania. Rosjanie nie spodziewali się niemieckiego kontruderzenia i pomimo liczebnej przewagi dali się okrążyć. Rosyjskie straty wyniosły ok. 30 tys. zabitych i blisko 100 tys. jeńców. Niemieckie były kilkakrotnie niższe. Rozbicie rosyjskiej 2. Armii zostało nazwane przez niemiecką propagandę „II bitwą pod Tannenbergiem” i miało być rewanżem za klęskę wojsk Zakonu Krzyżackiego w bitwie z 15 lipca 1410 r.
Pogromca rosyjskiej armii gen. Paul von Hindenburg został po bitwie mianowany dowódcą frontu wschodniego i awansowany na feldmarszałka. Jego postać została otoczona niemalże kultem. Zwycięstwo odniesione pod Tannenbergiem nie pozostało bez wpływu na późniejszą pozycję Hindenburga w Republice Weimarskiej, której zwieńczeniem było piastowanie przez niego urzędu prezydenta w latach 1925-1934. Po śmierci feldmarszałek spoczął w nieistniejącym już mauzoleum bitwy pod Tannenbergiem. Obiekt znajdował się pomiędzy dzisiejszym Olsztynkiem i Sudwą. Jeden z największych cmentarzy poległych w bitwie Pod Tannenbergiem jest cmentarz w Orłowie gm. Nida
Opracowano na podstawie :
• https://pojezierzeilawskie.pl – dostęp 2009 r.
• Bitwy polskie. Leksykon (Wydawnictwo Znak 1999) przygotowanej przez wykładowców Uniwersytetu Jagiellońskiego: Tomasza Gąsowskiego, Jerzego Ronikiera, Piotra Wróbla i Zdzisława Zblewskiego.
• Zdjęcia zbiory własne, Internet
pojezierze iławskie, osady i wsie, bałoszyce, boreczno, buczyniec, bukowiec, chmielówka, czulpa, dobrzyki, frednowy, gajdy, gałdowo, gardzień, gizerek, grunwald, gubławki, jaśkowo, jażdżówki, jerzwałd, kamieniec k. susza, kamionka, karnity, kwietniewo, laseczno, liksajny, liwa, ławice, łukta, makowo, małdyty, matyty, mózgowo, nowa wieś, ogrodzieniec, prątnica, rąbity, rodowo, rożek, rudzienice, rychliki, sarnówek, sąpy, siemiany, skitławki, stary dzierzgoń, stary folwark, sudwa, szałkowo, szymbark, śliwa, tabórz, tłokowisko, trupel, tynwałd, wenecja, wieprz, ząbrowo