Prabuty

Pojezierze Iławskie / Region / Miasta / Prabuty

Prabuty

miasto Pojezierza Iławskiego historycznym świadectwem dziejów.

Prabuty z lotu ptaka

Prabuty, gród olbrzyma

Prabuty, herb miasta

Herb miasta Prabuty przedstawia bramę miasta z stojącym w niej olbrzymem na niebieskim tle. Nawiązuje tym samym do etymologii ludowej, bowiem niemiecka nazwa Riesenburg (gród olbrzyma) pochodzi z połączenia pruskiej nazwy włości Resja lub Rezja z członem Burg – „gród”, zaś Riese – „olbrzym” (stąd też olbrzym z maczugą umieszczony w herbie miasta). Źródła podają również inne nazwy miejscowości: Resin, Resia, plebano de Resya, Rysen, Resitten, Prabuth, Prabuti, Preybuth, Prabutas, Preibutas, Zabrzesno. Krzyżacy przyjęli nazwę dodając drugi człon, burg: Resemburg, Rysenburg, castro Resinburg, civitas Resinburg, Risenburgk, co oznacza „zamek (gród) ziemi Resia”, Resenburg, Preybutten lub Prebutyn.

Kalendarium Prabut

1233 – 1283 – Podbój terenów Prus przez Krzyżaków,
1236 – Krzyżacy niszczą pruski gród Reizija, nad jeziorem Liwieniec; wzniesienie drewnianego zamku
1250 – Utworzenie biskupstwa pomezańskiego,
1255 – miasto wraz z okolicznymi terenami przechodzą pod władzę świecką biskupa pomezańskiego,
1249 – 1525 – miasto pod rządami biskupów pomezańskich,
1267 – 1277 – budowa zamku murowanego,
1285 – Przy zamku rozwija się osada, która otrzymuje po tym roku prawa miejskie,
1310 – 1330 – budowa katedry,
1330 – lokacja miasta na prawie chełmińskim,
1375 – Pożar trawi połowę miasta,
1330 – budowa ratusza,
1342 – 1345 – budowa synagogi (działa do 1853),
1378 – 1402 – Budowa kaplicy zamkowej p.w. Najświętszej Marii Panny,
1381 – W drodze do Rzymu zatrzymuje się w Prabutach litewski książę Świdrygiełło,
1450 – przystąpienie miasta do Związku Pruskiego,
1404 – założenie szkoły zamkowej, później miejskiej,
1414 – W Prabutach przebywa król Władysław Jagiełło,
1451 – Biskup pomezański Caspar wygania z Prabut zwolenników anty krzyżackiego Związku Pruskiego,
1458 – W czasie wojny trzynastoletniej, w Prabutach zawarty zostaje rozejm polski-krzyżacki,
1466 – na mocy pokoju toruńskiego Prabuty nadal we władaniu biskupów pomezańskich,
1501 – 1525 – stolica Pomezanii
1525 – Diecezja pomezańska przestaje istnieć,
1628 – W zamku prabuckim rezydują polscy delegaci na pertraktacje ze Szwedami,
1726 – 1753 – budowa instalacja wodnowodociągowej,
1722 – pożar miasta,
1807 – wojska Napoleona Bonapartego w Prabutach,
1876 – połączenie kolejowe z Malborkiem i Iławą,
1897 – W Prabutach stacjonują wojska francuskie. We wnętrzu katedry urządzają magazyn i lazaret,
1899 – połączenie kolejowe z Jabłonowem Pomorskim,
1922 – budowa fontanny na miejscu ratusza spalonego w 1868,
1939 – oficerski obóz przejściowy w Prabutach, 4 października 1939 mjr Henryk Sucharski wraz z pozostałymi oficerami z Westerplatte zostali skierowani do tego obozu,

1945 – zajęcie miasta przez Armię Czerwoną,
1945 – spalenie ok 90% Starego Miasta przez Armię Czerwoną ,
1946 – miejscowość została włączona do nowo powstałego województwa olsztyńskiego na terenie powojennej Polski pod nazwą Prabuty – wysiedlenie niemieckich mieszkańców miasta,
1947 – uruchomienie wodociągów
1956 – budowa linii przesyłowej gazu,
ok. 1975 – W Prabutach powstają nowe zakłady przemysłowe i spółdzielnie m.in.: ZHO Hydroster, Spółdzielnia Inwalidów „Świt”, Spółdzielnia Odzieżowa „Delta”, Spółdzielnia Pracy „Tęcza”, Gminna Spółdzielnia „Samopomoc Chłopska”, Zakłady obsługujące rolnictwo, PGR-y, funkcjonuje też duży kompleks szpitalny, budowane są nowe dzielnice i osiedla mieszkaniowe.
Od 1978 – w Prabutach rozgrywany jest Memoriał Szachowy mjr. Henryka Sucharskiego
1980 – 1982 – Odbudowa katedry przez ks. Jana Oleksego,
1983 – Ustanowienie w Prabutach Pomezańskiej Kapituły Kolegiackiej,
1990 – Pierwsze po wojnie wolne wybory do Rady Miasta i Gminy,
2012 – zaczyna się budowa nowego osiedla mieszkaniowego o nazwie : „OSIEDLE OJCA KLIMUSZKO”.
2014 – powstaje Prabuckie Stowarzyszenie Kresowiaków, którego prezesem zostaje Andrzej Mosiejczyk.
Od 2022 – Stowarzyszenie organizuje Turnieje Szachowe „Pamięci Kresowian”

Zabytki Prabut

  • gotycka konkatedra św. Wojciecha z przełomu XIV i XV wieku (później przebudowywana), spalona w 1945 przez Sowietów, pozostawała w stanie ruiny, odbudowana w latach 1980-1983;
  • kwadratowy rynek (ul. Rynek, ul.Kraszewskiego, ul. Bolesława Prusa, ul. Reja);
  • gotycki kościół, tzw. „polski” z XIV w.;
    gotycka Brama Kwidzyńska (XIV wiek);
  • pozostałości murów miejskich z XIV wieku;
  • neogotycki kościół św. Andrzeja z 1878 r.;
  • fontanna Rolanda – zbudowana w roku 1900 przez Franza Schwechtena pierwotnie w centrum Berlina, przeniesiona do Prabut w roku 1929; zdobioną przez lwy fontannę wieńczy rzeźba rycerza Rolanda, przywrócona na swoje miejsce w 2011 r.;
  • fundamenty gotyckiego zamku biskupiego z lat 1267-1277. Na wzniesieniu ruin stoi makieta ukazująca rekonstrukcję zamku, konkatedry kapituły pomezańskiej, bram miejskich oraz ratusz miejski i rekonstrukcje rynku;
  • zabytkowe wodociągi miejskie z 1728-1732;
  • plebania z 1910 roku;
  • neogotycka poczta z lat 1893-1896;
  • domy mieszkalne: ulice Długa, Zamkowa, Kopernika, Warszawska, Wojska Polskiego, Władysława Jagiełły, Ogrodowa, Barczewskiego, Daszyńskiego;
  • budynki użyteczności publicznej;
  • obiekty gospodarcze z XVIII, XIX i I poł. XX wieku;
  • park miejski (mauzoleum, pomnik Heinricha Wiebe);
  • ławka zakochanych (ul. Grunwaldzka);
  • szpital specjalistyczny (ul. Kuracyjna);
  • dworzec PKP (ul. Daszyńskiego);
  • cukrownia (ul. Daszyńskiego);
  • urząd miejski;
  • kaplica (ul. Polna);
  • pozostałości gimnazjum (ul. Polna);
  • figurka Marii Panny (ul. Warszawska);
  • kaplica (ul. Kuracyjna);
  • remiza OSP (ul. Reymonta);
  • fundamenty murów obronnych (ul. Malborska);
  • willa Karola (ul. Obrońców Westerplatte);
  • zachowane piwnice i korytarze na terenie „Starego Miasta”.

Opracowano na podstawie :
• https://pojezierzeilawskie.pl – dostęp 2009 r.
• Zdjęcia zbiory własne, Internet