Krzyżacy

Krzyżacy

. . . to opowieści o postaciach historycznych lub uważanych za historyczne . . . 

Krzyżacy Zakon Szpitala Najświętszej Panny Marii Domu Niemieckiego w Jerozolimie

Zakon Szpitala Najświętszej Panny Marii Domu Niemieckiego

założony został 1190 r. w Palestynie i przekształcony 1198 r. w zakon rycerski. Głównym jego zadaniem miała być opieka nad pielgrzymami i chorymi oraz walka z tzw. niewiernymi. Na jego czele stał wielki mistrz i kapituła. Wobec naporu muzułmanów w Palestynie i w poszukiwaniu nowych terenów działania wielki mistrz rozpoczął starania o przeniesienie zakonu do Europy. W 1211 król węgierski Andrzej II powołał Krzyżaków do obrony południowych granic Siedmiogrodu przed Połowcami, jednak ich dążenie do stworzenia własnego państwa spowodowało, że 1224–25 zostali usunięci z Węgier.

W 1226 wezwani przez Konrada I Mazowieckiego do walki z Prusami, przybyli w 1230 r do ziemi chełmińskiej. W latach 1231–33 opanowali ją, uzyskawszy lenno nadane przez Konrada Mazowieckiego. Do 1283 r. dokonali podboju Prus. W 1233 r. do Krzyżaków przyłączyła się część zakonu dobrzyńskiego, a 1237 r. Kawalerowie Mieczowi w Inflantach.

Krzyżacy, popierani przez cesarstwo i papiestwo, utworzyli na zajętych ziemiach własne państwo zakonne, dążące do stałego poszerzenia swych granic kosztem sąsiadów. Po objęciu Inflant Krzyżacy próbowali ekspansji na Rusi, ponieśli jednak klęskę w bitwie na jeziorze Pejpus 1242 r. W połowie XIII w. opanowali Sambię, usiłowali także podbić Żmudź. W latach 1308–09 zajęli Pomorze Gdańskie, co zapoczątkowało okres długotrwałych wojen polsko-krzyżackich.

Pierwszy ich etap zakończył się 1343 r. pokojem kaliskim. Podstawą potęgi politycznej zakonu była znakomita organizacja ekonomiczna (rozwój handlu i rzemiosła, kolonizacja), która doprowadziła w połowie XIV w. do uzyskania przez Krzyżaków czołowej pozycji w basenie Morza Bałtyckiego.

Stałe walki z Litwą przyniosły Krzyżakom sławę międzynarodową i ściągały na wyprawy rycerzy europejskich, prowadziły jednak do utraty przez zakon jego religijnego charakteru. Zagrożenie przez Krzyżaków Litwy (zwłaszcza Żmudzi) stało się jedną z przyczyn unii polsko-litewskiej w Krewie 1385 r.

W 1409 Krzyżacy rozpoczęli tzw. wielką wojnę, ponosząc klęskę pod Grunwaldem 1410 r. Nastąpiło wówczas załamanie potęgi politycznej i gospodarczej zakonu. Dalsze wojny z Polską (1414–21 i 1431–35) doprowadziły do zubożenia ludności państwa zakonnego i konfliktu z dynamicznie rozwijającymi się miastami (Gdańsk, Toruń, Elbląg) oraz rycerstwem, mającym mniejsze uprawnienia od szlachty polskiej.

W 1440 r. przedstawiciele rycerstwa i miast pruskich utworzyli Związek Pruski, 1454 r. wzniecili powstanie zbrojne i poddali całość ziem pruskich Kazimierzowi IV Jagiellończykowi, który wydał akt inkorporacyjny Prus do Korony. Wywołana tym wojna trzynastoletnia zakończyła się sukcesem Polski i pokojem toruńskim 1466 r.

Dążenie zakonu do obalenia postanowień pokoju toruńskiego stało się przyczyną wybuchu nowej wojny polsko-krzyżackiej w latach 1519–21, przerwanej rozejmem w Toruniu.

Wielki mistrz Albrecht Hohenzollern sekularyzował zakon i przyjąwszy luteranizm przekształcił go w księstwo świeckie, tzw. Prusy Książęce, z którego 1525 r. złożył hołd lenny królowi Zygmuntowi I Staremu. Krzyżacy w Inflantach, którzy pod koniec XV w. uniezależnili się od wielkiego mistrza, w istocie stanowili odrębne państwo zakonne; w sytuacji rozprężenia wewnętrznego i osłabienia zakonu inflanckiego. W  1558 r. nastąpił wybuch wojny inflanckiej 1558–83.

Wobec niepowodzenia obrony mistrz inflancki, G. Kettler, przeprowadził w 1561 r. sekularyzację zakonu i poddał go Polsce i Litwie. W 1809 r. cesarz Napoleon I rozwiązał zakon, którego schronieniem stał się dwór Habsburgów w Wiedniu. W 1918 r. zatracił rycerski charakter, stał się zakonem duchownym. W Austrii działał do 1938 r. Po jej włączeniu do III Rzeszy, nielegalnie; a w 1947 r. zalegalizowany przez rząd austriacki istnieje w Austrii, Włoszech, Niemczech, Belgii, Słowenii i na Morawach – zajmuje się działalnością duszpasterską, oświatową i charytatywną.

prusowie, pogezanie, pomezanie, sasini, galindowie, bartowie, warowie, natangowie, sambowie, nadrowowie, jaćwingowie