Jerzwałd
Jerzwałd
osada Pojezierza Iławskiego historycznym świadectwem dziejów.
Jerzwałd
Jerzwałd (niem. Gerswalde), wieś w Polsce położona nad jeziorem Płaskim, będącym częścią Jezioraka, w powiecie iławskim, w gminie Zalewo. Pierwotna nazwa tej wsi pruskiej to Kejsy, później Gerswald nadana w pocz. XIV w. prusowi, imieniem Skipieło przez komtura Dzierzgonia Luthera von Braunschweig.
Akt nadania z 23 lutego 1330 r.
(tlum. ks. prof. A. Szorc)
. . . W imię Pańskie. Amen.
My brat Luder z zakonu Szpitalnego Świętej Maryi domu niemieckiego w Jerozolimie, przełożony generalny, rodem z Brunswich (Brunświk), pragniemy podać do publicznej wiadomości ludzi współczesnych i przyszłych pokoleń, do których dotrze to nasze pismo, że my pełniąc czasowo funkcję komtura w Kyrrsburc (Dzierzgoń) i wielkiego szatnego domu generalnego, za pełną wiedzą i zgodą czcigodnego i bogobojnego męża brata Karuli z Trewiru aktualnego wielkiego mistrza, za przyzwoleniem starszych braci naszego zakonu, nadaliśmy wiernemu nam i drogiemu Skypelanowi i jego prawym spadkobiercom dziesięć łanów ziemi (1łan=16,8 ha), dokładnie wyznaczonej ze wskazaniem granic.
Ziemia ta znajduje się na końcu pola o nazwie Keyserswalde (Jerzwałd) od strony miejscowości Kemmen (Kiemiany). Składają się na nią pola, łąki, pastwiska, zagajniki, lasy. Będzie ją posiadał na prawie dziedzicznym w wieczystym użytkowaniu, i czerpał wszelkie płynące z niej dochody. Zwolniony jest od uiszczania dziesięcin i brzemienia ciężarów wieśniaczego szarwarku (roboty przy budowanie drog i warowni). Ponadto wymienionemu Skypelonowi i jego prawowitym dziedzicom i spadkobiercom dajemy prawo w obrębie jego dóbr sprawowania sądownictwa większego i mniejszego i czerpać z tego dochody.
Na znak szczególnej naszej łaskawości w stosunku do tegoż Skypelona jego dziedziców i następców pozwalamy mu łowić ryby w jeziorach Ruthczov (Rucewo Małe) i Geysirich (Jeziorak), ale mniejszymi przyrządami i tylko na własny użytek. Rzeczony Skypelo i jego następcy od każdego pługa (tutaj miara powierzchni, 1 pług = 4 łany) co roku do naszego domu w Dzierzgoniu uiści dwa korce zboża, jeden pszenicy i drugi żyta (1korzec=52 litry). Z racji niniejszego zapisu ziemi, wymieniony Skypelo i jego spadkobiercy zobowiązany jest wystawić do dyspozycji naszych braci jednego wojownika uzbrojonego w stylu pruskim, który będzie walczył przeciwko wszelkim agresorom, którzy napadną na nas i nasze ziemie.Tenże Skypelo stawił się przed nami razem ze swymi rodzicami i razem z nimi prosił, abyśmy dokonali odnowienia przywileju na wymienione wyżej dobra. My pragnąc wynagrodzić ich liczne usługi wyświadczone nam i naszym braciom, po uzyskaniu przyzwolenia naszych braci nadanie wcześniej wystawione ratyfikujemy, odnawiamy i potwierdzamy dając rzeczonemu Skypelonowi i jego następcom owe dziesięć łanów na tych samych zasadach co przedtem.
Dla nadania mocy tej darowiźnie niniejsze pismo zaopatrzyliśmy w naszą pieczęć. Obecni przy tym byli czcigodni mężowie, bracia naszego zakonu: Luthof Koninc skarbnik, Ruther komtur w Schonense, Henryk nasz kapelan, ponadto Konrad zwany Gartow nasz towarzysz, Henryk z Kamminata nasz notariusz, a także nasi słudzy: Ditmar Stangen, Steynboc, Albert Waryn, oraz wielu innych wiarygodnych świadków. Dań w naszym głównym domu w Malborku 23 lutego 1330 r., indykcji rzymskiej pierwszej . . .
Podczas wojny trzynastoletniej całkowicie zniszczona. Ponownie lokowana w 1707 r. tym razem jako wieś szkatułowa, którą założył Krzysztof Węgrowski. Wieś założona na prawie polskim, otrzymała 26 włók pustkowia leśnego ( 25 ha ). W latach 1708 – 1711 pomyślny rozwój wsi przerwała zaraza dżumy, zmarły 92 osoby. Jednak już w 1732 r znajdowało się 39 chałup chłopskich, a w 1858 r. w 88 zagrodach mieszkało około 760 mieszkańców. Mieszkańcy utrzymywali się głównie z pracy na roli a także z pracy w tartaku, cegielni i lesie.
Jerzwałd
W latach 1967-1994 ( 27 lat ) mieszkał tu i tworzył prozaik i dramatopisarz Zbigniew Nienacki ( Nowicki ) autor słynnego cyklu „Pan Samochodzik” i niemniej słynnej pierwszej ? polskiej powieści o zabarwieniu erotycznym „Raz w roku w Skiroławkach”. Tu też został pochowany na miejscowy cmentarzu.
Tworzył tutaj Aleksander Minkowski, pisarz powieści m. in. Gruby, Szaleństwo Majki Skowron, Ząb Napoleona i wielu innych.
Od dnia 18.10.94 r. wieś jest siedzibą Zespołu Parków Krajobrazowych Pojezierza Iławskiego i Wzgórz Dylewskich. Urządzony przy budynku Zespołu Parków ogródek botaniczny i ogromna wiedza o przyrodzie i zwierzętach leśnych, pracujących tam ludzi, zachęca wiele osób do odpoczynku na łonie natury.
Aleksander Minkowski 2012 r.
. . . ” Inaczej Jerzwałd, mała wioska nad Jeziorakiem. Tutaj sprowadził mnie mój przyjaciel Zbyszek Nienacki w 1982 roku i namówił na kupno walącej się rudery – za bezcen. Odremontowałem ruinę i jest nam tu dobrze z Lilą w letniej porze, a Zbyszek spoczywa nieopodal, na jerzwałdzkim cmentarzu. Brakuje mi go. I brakuje Alika, profesora slawistyki w Hunter, mojego dobrego przyjaciela, który tu zjeżdżał co roku z Nowego Jorku – zmarł nagle na białaczkę. Był i Zbyszek Safjan, którego już nie ma. Odeszli. Niedawno przestała żyć Lili mama, młodsza przecież ode mnie o dwa lata… Śmierć nas osacza. Coraz ciaśniej, bliżej, Bronimy się słońcem, zielenią wokół, błękitem Jezioraka, spokojną codziennością Jerzwałdu. Na wszystko swój czas. Bo i dokąd się spieszyć? TAM dziwnie niespieszno nawet zagorzałym dewotkom – co daje bardzo do myślenia… Tylko nad czym tu rozmyślać? Co było do wymyślenia na pocieszenie, już wymyślono wieki temu. Po prostu: przemiana materii. Kto ma dobrą, nie musi się martwić.” . . .
Opracowano na podstawie :
• @Jacht Czarter dostęp 2006 r.
pojezierze iławskie, osady i wsie, bałoszyce, boreczno, buczyniec, bukowiec, chmielówka, czulpa, dobrzyki, frednowy, gajdy, gałdowo, gardzień, gizerek, grunwald, gubławki, jaśkowo, jażdżówki, jerzwałd, kamieniec k. susza, kamionka, karnity, kwietniewo, laseczno, liksajny, liwa, ławice, łukta, makowo, małdyty, matyty, mózgowo, nowa wieś, ogrodzieniec, prątnica, rąbity, rodowo, rożek, rudzienice, rychliki, sarnówek, sąpy, siemiany, skitławki, stary dzierzgoń, stary folwark, sudwa, szałkowo, szymbark, śliwa, tabórz, tłokowisko, trupel, tynwałd, wenecja, wieprz, ząbrowo