Stary Dzierzgoń

Pojezierze Iławskie / Region / Wsie / Stary Dzierzgoń

Stary Dzierzgoń

wieś Pojezierza Iławskiego historycznym świadectwem dziejów.

Stary Dzierzgoń wieś na Pojezierzu Iławskim

Stary Dzierzgoń

Stary Dzierzgoń, Stary Kiszpork, Alt Christburg wieś w powiecie sztumskim, w gminie o tej samej nazwie. Leży na terenie krainy historycznej Prusy Górne przy skrzyżowaniu drogi wojewódzkiej nr 515 z drogą wojewódzką nr 519. Obecną nazwę dzierży od 12 listopada 1946 r. Według zachowanych dokumentów uchodzi za jedną z najstarszych miejscowości w tej części Pojezierza Iławskiego.

Tu właśnie 7 lutego 1249 roku zawarty został pokój pomiędzy zakonem krzyżackim a Prusami który zakończył sześcioletnią wojnę powstańczą (1242 – 1248 ). Układ ten podpisany przez garstkę feudałów pruskich, narzuciła (niestety) Prusom m.in. odbudowę zniszczonych kilkunastu kościołów.

W odległości niespełna dwóch kilometrów od dzisiejszej wsi , nad rzeczką  zwaną Młyńską Dzierzgonią , od dawna istniał gród pruski. Położony na wzgórzu opadającym stromo sześćdziesięciometrowym zboczem ku dolinie tworzącej zakole rzeki. Chroniły go ponadto palisady, obwałowania, zasieki. Dawał schronienie kilkuset osobom.

Akt lokacyjny wsi Stary Dzierzgoń wystawił 14 kwietnia 1312 r. w Przezmarku komtur dzierzgoński komtur dzierzgoński Gunther von Arnstein pod nazwą Alde Kirsburg (Stary Kiszpork) w 1312 r. jako wieś czynszowa na prawie chełmińskim, na 80 włókach. Sołtys otrzymał 8 włók a cztery przeznaczono na utrzymanie kościoła.

Kościół w miejscowości został zbudowany w XIV wieku. W latach późniejszych był przebudowywany. Od 1591 r. mieściła się w Starym Dierzgoniu parafia ewangelicka. W miejscowości mieszkała także ludność polska; księgi starostwa w Przezmarku z 1601 r. wymieniają nazwiska: Jan Wira, Bartosz Wircha, Jędrzej Naroga, Szymon Szkolnik, Michał Subnik, Jan Kopacznik, Jerzy Zawiel, Benedykt Rostópka, Jakub Mróz, Stanisław i Marcin Klucznicy.

Stary Dzierzgoń był siedzibą urzędu leśnego, któremu podlegała Puszcza Pruska. Pod koniec XVIII w. utworzono dwa nadleśnictwa, jedno w Starym Dzierzgoniu, drugie w Siemianach.

Szkoła w Starym Dzierzgoniu powstała pod koniec XVII wieku. Przed 1945 r. była to szkoła trzyklasowa z trzema nauczycielami. Do szkoły w Starym Dzierzgoniu uczęszczali także uczniowie z Bartnych Łąk, Zakrętu i leśnictwa Białe Błota.

W 1782 r. w miejscowości odnotowano 53 domy („dymy”), w 1817 r. było już 59 domów z 422 mieszkańcami, a w 1858 r. – 74 domy i 674 mieszkańców. W 1831 r. po separacji powstał przysiółek Piaski. W 1919 r. w Starym Dzierzgoniu było 735 mieszkańców. W 1939 r. gmina Stary Dzierzgoń liczyła 254 gospodarstwa domowe i 988 mieszkańców.

W 1939 roku gmina liczyła 254 gospodarstwa domowe.

Opracowano na podstawie :
• https://pojezierzeilawskie.pl – dostęp 2009 r.
• Zdjęcia zbiory własne, Internet

pojezierze iławskie, osady i wsie, bałoszyce, boreczno, buczyniec, bukowiec, chmielówka, czulpa, dobrzyki, frednowy, gajdy, gałdowo, gardzień, gardzień, gizerek, grunwald, gubławki, jaśkowo, jażdżówki, jerzwałd, kamieniec k. susza, kamionka, karnity, kwietniewo, laseczno, liksajny, liwa, ławice, łukta, makowo, małdyty, matyty, mózgowo, nowa wieś, ogrodzieniec, prątnica, rąbity, rodowo, rożek, rudzienice, rychliki, sarnówek, sąpy, siemiany, skitławki, stary dzierzgoń, stary folwark, sudwa, szałkowo, szymbark, śliwa, tabórz, tłokowisko, trupel, tynwałd, wenecja, wieprz, ząbrowo