Grudziądz

Pojezierze Iławskie / Region / Miasta / Grudziądz

Grudziądz

miasto Pojezierza Iławskiego historycznym świadectwem dziejów.

Grudziądz, miasto na Pojezierzu Iławskim

Grudziądz

Herb Grudziądz

Herb Grudziądza o srebrnym polu herbowym przedstawia czerwone mury miejskie z blankami, na których stoi biskup w złotych szatach liturgicznych. Biskup trzyma w prawej ręce miniaturę kościoła, w lewej – pastorał. Stoi w czarnej, otwartej bramie zamku, koloru czerwonego, z dziewięcioma wieżyczkami nakrytymi daszkami. Na szczycie każdego z nich znajduje się flaga koloru złotego. Herb nawiązuje do Chrystiana z Oliwy – biskupa misyjnego Prus i założyciela Grudziądza – oraz zamku krzyżackiego.

Grudziądz w ma wiele dawnych nazw – Grudenc (1216), Grudenz (1222), Grudens, Grudene, Grudencz (1404), Cruzencz, Chrudencz, Gruzenz (tj. „Grudzieniec”), a także Gruthsanz, Grutscanz, Graudentum, Graudentium, Grawdencz, Growdencz, Graudenz, Grudziąs.
Od wielu lat trwają spory się o etymologiczne znaczenie nazwy. Część z nich wskazuje, iż nazwa pochodzi od wyrazu gród. Inni twierdzą, że od grudzistej ziemi, bogato występującej na tym terenie. Jeszcze inni uważają, iż jest ona pochodzenia pruskiego, co związane było z przenikaniem na linię Wisły żywiołu pruskiego. O obecności ludności pruskiej po obu stronach Wisły świadczą nazwy takich miejscowości, jak: Memino, Pałuty, Metława, Rytel, Wiąg i Zblewo. 

Ostatnio przeważa jednak pogląd, że nazwa miasta może najprawdopodobniej pochodzić od słowa gruda, lecz w kontekście średniowiecznego określenia cegły. Słowo cegła w tamtych czasach nie istniało, a zamiast tego używano porównań typu: „Mediolan z Marmuru”, „Buda z kamienia”, „Malbork z błota” itp. Dodatkowym faktem potwierdzającym tę tezę były liczne badania archeologiczne przeprowadzone w latach 2008–2009 na terenie Starego Miasta i przylegającej do niego Góry Zamkowej, gdzie nie odnotowano jednoznacznego odnalezienia tam śladów drewnianego grodu.

Najpiękniejsze miejsce Grudziądza to brzeg Wisły. To z niego najlepiej widać zespół zabytkowych spichlerzy, który powstawał przez kilkaset lat. W dawnych czasach, kiedy rzeki były spławne, stanowiły kręgosłup kraju. To nimi spławiano w dół towary. I nimi w górę wędrowały dobra produkowane w innych krajach Europy. Grudziądz położony nad Wisłą, blisko Gdańska, który był portem docelowym tego rzecznego spławu, przez stulecia korzystał z przywileju doskonałej lokalizacji. Zresztą, nie tylko Grudziądz, bo przecież także potężny Toruń, pobliskie Chełmno, czyli niedoszła stolica Krzyżaków, ale też Gniew z zamkiem, który kontrolował Wisłę. Wisła żywiła i dawała bogactwo.

Kalendarium miasta

około 8000 lat p.n.e. – najstarsze ślady bytności człowieka na na terenie Grudziądza z okresu późnego paleolitu
2. połowa VII-VIII wieku – pierwsze ślady osadnictwa wczesnośredniowiecznego na Górze Zamkowej
X wiek – początki grodu warownego na obszarze Góry Zamkowej
1064 – gród zostaje zajęty przez Prusów
1065 – powrót grodu w granice państwa Piastów
11 kwietnia 1065 – pierwsza wzmianka o Castrum Grudomzch w przywileju płockim wystawionym przez Bolesława II Szczodrego klasztorowi w Mogilnie. Miasto zostaje wspomniane na pierwszym miejscu, co świadczy o ugruntowanej pozycji miasta jako grodu obronnego i handlowego oraz jego randze na tle miast ziemi chełmińskiej i grodów Mazowsza
1207 – objęcie ziemi chełmińskiej z Grudziądzem przez Konrada mazowieckiego
1218 – nadanie grodu biskupowi Chrystianowi z Oliwy
1222–1231 – okres przynależności miejscowości do biskupa Chrystiana. Jest duże prawdopodobieństwo, że w tym przedziale czasu miasto otrzymało z jego rąk prawa miejskie. Możliwe, że gród grudziądzki mógł pozostawać w posiadaniu biskupa aż do jego śmierci w 1245 roku z przerwą w latach 1233-1238, kiedy znajdował się on w niewoli u Sambów
1231 – „formalne” objęcie ziemi chełmińskiej wraz z Grudziądzem przez Krzyżaków
1233 – oficjalne przekazanie władzy nad ziemią chełmińską i Grudziądzem Krzyżakom, którzy zajmują tereny do granicy Osy
około 1235 – rozpoczęcie budowy zamku krzyżackiego. Prace nad nim zakończono około 1299 roku. Został zniszczony w 1945 roku
18 czerwca 1291 – mistrz krajowy Meinhard z Querfurtu nadaje miastu prawa miejskie odmiany chełmińskiej, które regulowały prawnie jego granice
przełom lipca i sierpnia 1410 – krótkotrwałe zajęcie miasta i zamku przez wojska króla Jagiełły
8 lutego 1454 – zdobycie miasta przez oddziały Związku Pruskiego – koniec władzy Krzyżaków
1455 – oddziały krzyżackie z Kwidzyna i Łasina napadły na Grudziądz i spaliły jego przedmieścia oraz spichrze
19 października 1466 – II pokój toruński – Grudziądz i całe Prusy Królewskie zostają przyznane Polsce
21 marca 1522 – Mikołaj Kopernik na odbywającym się w Grudziądzu Sejmiku Generalnym Prus Królewskich wygłosił traktat o monecie „De aestimatione monetae”
1622 – przybycie jezuitów i otwarcie przez nich kolegium
2 marca 1624 – przybycie benedyktynek
1655–1659 – okupacja szwedzka
1703 – II okupacja szwedzka
1707–1718 – okupacja rosyjska
21 września 1772 – I rozbiór Polski. Grudziądz trafia pod zabór pruski
6 czerwca 1776 – początek budowy cytadeli
Schyłek XVIII w. – przeniesienie się do Grudziądza na krótki czas pruskiego króla wraz z dworem
1801 – początek rozbiórki zamku krzyżackiego
1806/1807 – próby zdobycia Grudziądza przez wojska napoleońskie, udaremnione przez Courbière’a
druga połowa XIX wieku – rozwój miasta i poszerzenie granic Grudziądza. Powstają nowe dzielnice mieszkalne (szczególnie w celu germanizacji miasta, bo miało to zachęcić Niemców do przybycia). Zbudowano port rzeczny oraz połączenie kolejowe z Toruniem (nieopodal granicy z zaborem rosyjskim, która biegła 10 km na wschód od Torunia; linia ta łączyła się z biegnącą do Warszawy i dalej na wschód linią kolejową), Jabłonowem Pomorskim, Bydgoszczą, Tczewem, Laskowicami czy Chełmżą i innymi miejscowościami zaboru niemieckiego, a także innymi miastami niemieckimi, m.in. Królewcem
1876–1878 – wybudowanie mostu prowadzącego przez Wisłę
1894 – początek wydawania „Gazety Grudziądzkiej” w języku polskim, docierającej do Polaków mieszkających w Grudziądzu oraz wszystkich większych miejscowościach zaboru pruskiego
1900 – miasto staje się powiatem miejskim (Stadtkreis) w rejencji kwidzyńskiej, w prowincji Prusy Zachodnie
1918 – Polacy stanowią 18% ludności miasta
23 stycznia 1920 – włączenie Grudziądza do Polski
15 sierpnia 1920 – powołanie do życia Centralnej Szkoły Jazdy w Grudziądzu, która dała początek Centrum Wyszkolenia Kawalerii
26 czerwca – 12 lipca 1925 – Pierwsza Pomorska Wystawa Rolnictwa i Przemysłu
1 stycznia 1930 – powołanie Centrum Wyszkolenia Żandarmerii
2 września 1939 – walki 16 DP o miasto
4 września 1939 – wkroczenie wojsk niemieckich do miasta, którego władze w ratuszu wręczają klucze okupantowi. W październiku i listopadzie liczne aresztowania i egzekucje przedstawicieli polskiej inteligencji oraz Żydów
1939–1945 – niemiecką listę narodową podpisało 87% mieszkańców
6 marca 1945 – zdobycie Grudziądza przez Armię zdRadziecką, zabudowa miasta została zniszczona w ponad 60%
19 lutego 1946 – miasto zostało odznaczone Orderem Krzyża Grunwaldu III klasy
27 sierpnia 1951 – oddanie do użytku mostu kolejowo-drogowego na Wiśle
27 maja 1990 – pierwsze po wojnie demokratyczne wybory do Rady Miejskiej
30 października 2006 – wizyta prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego w Grudziądzu, która była pierwszą wizytą głowy państwa od 1936 roku
2010 – wizyta marszałka Sejmu Bronisława Komorowskiego, pełniącego obowiązki prezydenta Rzeczypospolitej Polski
2013 – II wizyta prezydenta Bronisława Komorowskiego (podpisał dokument o przekazaniu do parlamentu projektu zmiany przepisów ułatwiających budowę ścieżek dla pieszych i rowerzystów na wałach przeciwpowodziowych)

Gotyckie zabytki Grudziądza znajdują się na Europejskim Szlaku Gotyku Ceglanego. Należą do nich :

  • Średniowieczny układ urbanistyczny Starego Miasta
  • Mury miejskie z XIV/XV w. (m.in. Brama Wodna)
  • Pozostałości zamku krzyżackiego z drugiej połowy XIII w. – wieża „Klimek”, niewielki fragment parteru skrzydła południowego (a nie jak dotąd twierdzono – wejście do kaplicy) z domurowanym na początku XX wieku portalem, który niesłusznie brano za okno kaplicy (badania archeologiczne prowadzone od 4 czerwca 2008 wykazały, że ów portal nie posiada żadnych fundamentów, a więc jest tylko atrapą)
  • Zespół spichrzów z XIII–XVII w. od strony Wisły (od 14 listopada 2017 roku Pomnikiem Historii RP)

Opracowano na podstawie :
• https://pojezierzeilawskie.pl – dostęp 2009 r.
• https://oberlandkanal.info.pl/zielone-swiatki-i-nadkanalowy-pomnik-poleglych-w-liksajnach
• Zdjęcia zbiory własne, Internet