Gałdowo

Pojezierze Iławskie / Region / Wsie / Gałdowo

Gałdowo

wieś Pojezierza Iławskiego historycznym świadectwem dziejów.

Gałdowo, wieś na Pojezierzu Iławskim

Gałdowo, wieś kamiennych pomników

Gałdowo, dawniej Goldau, wieś sołecka w Polsce położona w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie iławskim, w gminie Iława. W 2010 roku wieś liczyła 563 mieszkańców. Wieś leży niedaleko Kisielic i Susza, około 15 km od Iławy, w rozwidleniu drogi nr 521 Iława – Kwidzyn i krajowej 16 w kierunku Grudziądza. Gałdowo wraz z Jachimówką i Owczarnią tworzy całość, pomimo że osady mają inne nazwy.

Baba Pruska z Gałdowa na Pojezierzu Iławskim

Najstarsze ślady osadnictwa na terenach dzisiejszego Gałdowa i okolic Mózgowa sięgają okresu 2000 – 800  roku przed narodzinami Chrystusa. Potwierdzają znajdowane miejsca pochówku plemion Gocko – Gepidzkich oraz znaleziska numizmatyczne kojarzone z napływem plemion Ostrogotów. Na przełomie XII i XIII wieku Prusowie  zostali pobici przez Krzyżaków. Z tego okresu pochodzi kamienna postać mężczyzny zwana Mnichem z Gałdowa. Figura została wykonana z grafitu o zabarwieniu czerwonym. W połowie XIX wieku figura została wywieziona z Gałdowa do  Gdańska. Tam też znajdują się inne artefakty kultury Pruskiej tzw.  „Bab Pruskich” 

Wieś otrzymała przywilej lokacyjny w 1312 roku na mocy decyzji kapituły pomezańskiej. Zasadźcą został Jan. Wsi przyznano obszar o łącznej liczbie 74 włók na prawie chełmińskim. 19 maja 1377 roku i w 1401 roku kapituła dwukrotnie wystawiła sołtysowi oraz mieszkańcom wsi nowe przywileje lokacyjne. W przywileju lokacyjnym z 1312 roku sołtys otrzymał karczmę. Na jej wybudowanie dostał pół morgi ziemi. W odnowionym przywileju lokacyjnym z 1377 roku uposażono proboszcza. W roku 1401 wieś otrzymała od kapituły nowy przywilej lokacyjny, który na nowo wyznaczył granice wsie. Sołtysowy wsi nadał prawa prowadzenia wolnej od czynszu karczmy. Na początku XV wieku zbudowano drogę z Jędrychowa do Gałdowa, a później jej odgałęzienie w kierunku Ząbrowa i dalej przez Szymbark do Iławy.

Po roku 1525 Książę Prus Albrecht Hohenzollern nadał akt własności wsi biskupowi Erhardtowi von Quies. Po jego śmierci schedę otrzymał biskup Sambii Georg von Polentz.  W 1672 mieszkańcy Gałdowa zbudowali kościół wzniesiony z wiązanych bali dębowych. Po pożarze w 1603 roku wybudowano nowy, do którego w 1864 r. została dobudowana wieża. 

W 1850 roku zbudowano pierwszą szkołę którą stopniowo rozbudowywano. W 1900 roku przy pomocy właściciela wsi  Georga von Livoniusa postawiono większą szkoła. Po reformie z 1821 roku chłopi gałdowscy zostali zwolnieni z robót szarwarkowych i feudalnego poddaństwa. Na pamiatkę tego wydarzenia w 1921 roku wieś urządziła huczne obchody 100 rocznicy istnienia wolnej, chłopskiej gminy Gałdowo. Plonem obchodów był kamienny pomnik w postaci dużego głazu narzutowego ustawionego w dawnym parku z napisem „Zum Andenken an das 100jahrigen Bestehen der Freien Bauerngemainde Goldau 1821-1921”

W roku 1914 właścicielem wsi jest Edelman Livonius, następnie w 1919 r Max Schmidt. Później jest to Eugen Kruger. Po 1918 roku mieszkańcy wsi chcąc uczcić pamięć gałdowian poległych w I wojnie światowej, ustawili kolejny pomnik kamienny – wielki głaz o wysokości 3 m. Wyryto na nim inskrypcję „Stolzer Stein stauend stehst du hier und  starrst in kommende Zeitenhinein” („Kamieniu dumnie sterczący, stój tu jako nieugięte świadectwo dla przyszłych czasów”) Ten pomnik obecnie leży ? przewrócony w starym parku dworskim.

Przed 1939 rokiem w Gałdowie żyło 615 mieszkańców w 102 domach. Żyło w nich 2 kowali, stelmach, krawiec, szewc, siodlarz, kamieniarz, dwóch murarzy, mleczarz, fryzjer, rzeźnik, ceglarz. W latach 1902-1905 zbudowana została droga krajowa Kwidzyn – Kisielice Iława biegnąca przez Gałdowo. 

Major Eugen von Livonius Gałdowo

Joanna Porębska zrobiła w 2001 roku zdjęcie zaniedbanego pomnika Eugena von Livoniusa, który zmarł w 1914 roku. Bezsprzecznie jest on jednym z potomków dawnych właścicieli wsi Georga von Livoniusa.

Opracowano na podstawie :
• https://pojezierzeilawskie.pl – dostęp 2009 r.
• Zdjęcia zbiory własne, Internet

pojezierze iławskie, osady i wsie, bałoszyce, boreczno, buczyniec, bukowiec, chmielówka, czulpa, dobrzyki, frednowy, gajdy, gałdowo, gardzień, gardzień, gizerek, grunwald, gubławki, jaśkowo, jażdżówki, jerzwałd, kamieniec k. susza, kamionka, karnity, kwietniewo, laseczno, liksajny, liwa, ławice, łukta, makowo, małdyty, matyty, mózgowo, nowa wieś, ogrodzieniec, prątnica, rąbity, rodowo, rożek, rudzienice, rychliki, sarnówek, sąpy, siemiany, skitławki, stary dzierzgoń, stary folwark, sudwa, szałkowo, szymbark, śliwa, tabórz, tłokowisko, trupel, tynwałd, wenecja, wieprz, ząbrowo