Śluzy i jazy
Pojezierze Iławskie / Turystyka / Kanał Ostródzko-Elbląski / Śluzy i jazy
Śluzy i jazy
. . . to musisz zobaczyć, tu po prostu warto być !
Śluzy i jazy Kanału Elbląskiego
Już od XV wieku rodzi się koncepcja budowy szlaków komunikacyjnych, pozwalających na szybki i tani transport towarów przez ten tak trudny teren. W naturalny sposób wykorzystywano do tego wody okolicznych jezior oraz rzek; Pasłęki, Drwęcy, Wisły i Nogatu. Niestety niekorzystny układ dróg wodnych, powodował ogromne wydłużenie tras żeglugowych. Pod koniec XVII wieku, gdy zaczynają się tu rozwijać manufaktury, rozwiązanie problemu transportu staję się zadaniem pierwszorzędnym. Dopiero w 1825 roku, pod naciskiem właścicieli ziemskich, Pruski Parlament Krajowy uchwalił decyzję o budowie kanału w Oberlandzie.
Budowa kanału rusza więc, ale aż do 1836 roku nie udaje się zrobić nic poza wskazywaniem kolejnych trudności. Pracami kieruje młody wizjoner, inżynier Georg Jakob Steenke ***, który zaproponował najkrótszą drogą z jeziora Drwęckiego do portu w Elblągu. Miał on już zresztą doświadczenie w tego typu przedsięwzięciach, bowiem w wieku 32 lat wybudował Kanał Sekenburski (dzisiaj Primorskij Kanał) w dolnym dorzeczu Niemna, łączący rzekę Gilgę z Pregołą). Najkrótsza trasa nie rozwiązała jednak największego problemu technicznego… czyli 100 metrowej różnicy poziomów, którą kanał powinien pokonywać! Kolejne lata mijają nad próbami rozwiązania problemu różnicy poziomów. Steenke wiele podróżuje. W Bawarii, Belgii i przede wszystkim w Holandii, później w Stanach Zjednoczonych ( Kanał Morris ) i w Kanadzie ( Kanał Shubenacadie ) studiuje zagadnienia konstrukcji hydrotechnicznych. Tam też zetknął się po raz pierwszy z techniką przewozu łodzi przez poldery na kołowych wózkach. Szczegółowo poznaje konstrukcje śluz i koncepcję stopni wodnych. Pod koniec 1844 roku, po powrocie do kraju, rozpoczęto wreszcie roboty ziemne.
Budując kanał projektowano go początkowo w wersji zakładającej wiele śluz komorowych w celu pokonania różnicy poziomów wód (około 100 m) na trasie szlaku. W tym celu zbudowano wiele śluz których komory wykonane były z drewna. Wiemy o co najmniej ośmiu ( Zalewska, Ostródzka, Buczyniecka, i pięć Klepańskich opodal wioski Klepa ) po których nie ma dzisiaj już śladu. Ponadto na 3 km odcinku kanału jez. Drużno – Jelenie do 1850 r powstało 5 śluz. Ich przebieg był nieco inny niż współczesny. Stary kanał śluzowy zaopatrywany był w wodę z rzeki Klepiny, którą spiętrzono jazem. Podczas budowy pochylni w Całunach zlikwidowano stary kanał śluzowy. Rolę śluz przejęła nowa pochylnia w Całunach, którą wyposażono w turbinę Francisa.
Obecnie na żeglownym szlaku Kanału Elbląskiego funkcjonują 4 śluzy, zbudowane w latach siedemdziesiątych XIX w. a przebudowane w latach 1920 – 1930 r. : Miłomłyn, Zielona, Ostróda, Mała Ruś. Równolegle do śluz czasami buduje się też jazy utrzymujące stały poziom wody i przepławki dla ryb.
Przebieg Kanału Ostródzko-Elbląskiego
Zatoka Kraga, jez. Jeziorak – Miłomłyn – Buczyniec – jez. Ruda Woda – Małdyty – Elbląg – Nowakowo – Zalew Wiślany
Jazy Kanału Elbląskiego
Istotnym elementem systemu wodnego Kanału Elbląskiego są jazy w Miłomłynie, Zielonej, Iławie, Ostródzie i Samborowie. Są to budowle hydrotechniczne wybudowana w poprzek rzeki lub kanału piętrząca wodę, w celu utrzymania stałego poziomu rzeki dla celów żeglugowych lub (w ograniczonym zakresie) zabezpieczenia przed powodzią, zaopatrywania w wodę oraz do celów energetycznych. Równolegle do jazu czasami buduje się też śluzy umożliwiające żeglugę przez jaz i przepławki dla ryb.
Schemat dróg wodnych
Z inicjatywy Zygmunta Mianowicza i przy pomocy Adolfa Tetzlaffa w 1948 r. ponownie udrożniono Kanał Elbląski , na którym Żegluga Gdańska wznowiła regularne rejsy turystyczne. Adolf Tetzlaff, pionier turystyki na Kanale Elbląskim, do końca życia mieszkał w Ostródzie. Zmarł 2 lipca 1952 roku, jest pochowany na ostródzkim cmentarzu.
Kanał Elbląski jest najdłuższym kanałem żeglownym w Polsce. Łączy on jezioro Drużno z jeziorem Jeziorak ( Iława ), oraz jezioro Drużno z jeziorem Drwęckim ( Ostróda ). Punktem zwrotnym skrzyżowania szlaku jest miejscowość Miłomłyn. Pod względem krajoznawczym i technicznym jest jednym z najciekawszych szlaków wodnych nie tylko w Polsce, ale również w skali światowej. Unikalne w skali europejskiej urządzenia techniczne, jakimi są pochylnie oraz piękny, urozmaicony krajobraz na całej trasie stanowi niezapomnianą atrakcje turystyczną. Zasadniczy kanał łączący jez. Drużno z jez. Szeląg posiada całkowitą długość 83,3km, w tym 43,82 km przypada na kanał sztuczny, a 39,48 km stanowią jeziora. Wraz z odgałęzieniami długość Kanału Elbląskiego wynosi 144,3 km. W źródłach nie ma zgodności jaki punkt jest początkiem i końcem kanału. Czasami przyjmuje się jezioro Drużno a czasami śluzę Miłomłyn. Tę ostatnia miejscowość podaje locja jako punkt zerowy szlaku.
Wszystkie szlaki wodne biegnące do Miłomłyna mają kierunek „w górę”, stosownie do tego zarządzenia oznakowana jest prawa i lewa strona szlaku wodnego.
Nie ma zgodności co do nazewnictwa samego kanału. W różnych publikacjach występują różne nazwy : kanał Elbląsko-Ostródzki, Ostródzko-Elbląski, Elbląski, Staropruski, Oberlandzki. Moim zdaniem należałoby się stosować do urzędowego wykazu hydronimów, ( nazwy obiektów wodnych ) opracowanego przez Komisję Standaryzacji Nazw Geograficznych. Znajdziemy tam trzy nazwy dla poszczególnych odcinków tego szlaku wodnego.
Kanał Elbląski – dotyczy odcinka od jeziora Drwęckiego do jeziora Drużno.
Kanał Iławski – od Miłomłyna do jeziora Jeziorak.
Kanał Ostródzki – odcinek od Ostródy do jeziora Szeląg Mały.
Kalendarium zmian nazwy kanału :
1844 r. Elbing – Osteröder Kanal
1845 r. Elbing – Deutsch Eylau – Osteröder Kanal
1845 r. Osteröde – Elbinger Kanal
1846 r. Oberländischer Kanal
1861 r. Elbing – Oberländische Kanal
1880 r. Kanał Elbląsko – Mazurski
1882 r. Kanał Mazurski
1885 r. Kanał Elblągski
1893 r. Kanał Elblągsko – Oberlandski
1896 r. Kanał Górnolądowy
1902 r. Oberländer Kanal
1923 r. Kanał Staropruski
1928 r. Kanał Oberlandzki
1929 r. Oberland – Kanal
1931 r. Kanał Elbląg – Wyżyna
1931 r. Kanał Warmijski (Warmiński)
1947 r. Kanał Elbląsko – Ostródzki
1949 r.Kanał Elbląski
1949 r. Kanał Ostródzko – Elbląski
1959 r. Kanał Druzeński
Kanał Elbląsko – Iławski
Kanał Warmiński
Kanał Mazurski
Kanał Elbląski
Ponieważ newralgiczne urządzenia hydrotechniczne ( pochylnie, śluzy ) trapiły częste awarie, a także z powodu że zarastała roślinnością niecka samego kanału, rozpoczęto w 2012 r. prace rewitalizacyjne zakrojone na okres 3 lat. 29.05.2015 roku ukończono remont Kanału Elbląskiego.
Dziwną „ciekawostką” był fakt, że właścicielem zarządzającym w latach 80 XX zespołem pochylni Kanału Elbląskiego były Zjednoczone Przedsiębiorstwa Rozrywkowe słynące raczej z zarządzania dyskotekami i kasynami. Czynne są wszystkie urządzenia techniczne, mimo, że niektóre z nich działają już ponad 100 lat!. Czynne i sprawne są pochylnie, na których statki, jachty, motorówki przewożone są na wózkach. Tu rozkład rejsów i cennik Żeglugi Ostródzko-Elbląskiej.
Opracowano na podstawie :
• Zabytki Przemysłu i Techniki w Polsce Kanał Ostródzko-Elbląski – Wiesław Januszewski
• @Jacht Czarter dostęp 2009 r.
• Das Oberland in 144 Bildern – Ernst Vogelsang
• 150 lat Kanału Ostróda-Elbląg. 1860-2010 – Cezary Wawrzyński, Ryszard Kowalski
• 100 lat żeglugi pasażerskiej Ostróda-Iława-Elbląg. 1912-2012 – Cezary Wawrzyński, Ryszard Kowalski
• Osiem wieków wschodniopruskiej żeglugi, kanałów i dróg wodnych – Cezary Wawrzyński
• Strona RZGW w Gdańsku
• Zdjęcia, pocztówki Internet, zbiory własne
turystyka na pojezierzu iławskim, turysta, ciekawe, kalendarz imprez, kanał elbląski, urządzenia hydrotechniczne, pochylnie, śluzy, jazy, zastawki, zapory, tamy, mosty, kładki, przeprawy, drogi wodne, mapy turystyczne, szlaki turystyczne, szlaki żeglarskie, noclegi, wypożyczalnie, ciekawe, lotnicza katastrofa nad jeziorakiem, człowiek przedwiośnia, praktyki nad jeziorem slim, noblista spod iławy, rodzina napoleona w gardzieniu, napoleon i jego igraszki, nienacki w jerzwałdzie, król olch w szymbarku, hindenburg i jego korzenie